«Μπορούμε, γενικότερα, να παρατηρήσουμε ότι τα έθιμα του Δωδεκαημέρου παρουσιάζουν ανάμεικτο χαρακτήρα χριστιανικών εκδηλώσεων και παγανιστικών συνηθειών. Στο βάθος υπάρχει η κοινή πεποίθηση ότι όλα τελούνται, την κρίσιμη αυτή εποχή των χειμερινών τροπών του Ήλιου, για την καλή χρονιά στην ευρύτερη έννοιά της, της πλούσιας καρποφορίας και της καλής υγείας. Στο πνεύμα αυτό της ευετηρίας κινούνται και τα έθιμα στην περιοχή της Δράμας» σημειώνει ο καθηγητής Γεώργιος Ν. Αικατερινίδης στο βιβλίο του «Γιορτές και Δρώμενα στο Νομό Δράμας», το οποίο αποτελεί κυριολεκτικά μία Βίβλο, αξεπέραστου έως σήμερα περιεχομένου, για οποιονδήποτε θα ήθελε να προσεγγίσει λαογραφικά, και όχι μόνον, τα πανάρχαια και εντυπωσιακά αυτά έθιμα. Το Μοναστηράκι, ο Βώλακας, η Πετρούσα, ο Ξηροπόταμος, οι Πύργοι, η Καλή Βρύση και το Παγονέρι μετατρέπονται -κατά το τριήμερο 6 – 8 Ιανουαρίου- σε υπαίθρια θεατρικά σκηνικά, στα οποία Αράπηδες, Χαράπια, Γκιλίγκες, Αρκούδες, Μπαμπούγερα, Νύφες, Τσαούσηδες, Τσολιάδες, Παππούδες και Καμήλες δίνουν τον καλύτερο εαυτό τους, ώστε τα δρώμενα αυτά να παραμείνουν κατά το δυνατόν αναλλοίωτα, παρά το γεγονός ότι η σύνδεσή τους με την σύγχρονη κοινωνική πραγματικότητα είναι πλέον ελάχιστη.
Ο Βώλακας στην, συνήθως χιονισμένη, αγκαλιά του Φαλακρού όρους.
Ο Βώλακας (32 χλμ. από τη Δράμα) βρίσκεται σε υψόμετρο 830 μ. και αποτελεί ένα ολοζώντανο χωριό χιλίων περίπου κατοίκων. Εδώ, όπως και στα άλλα χωριά της Δράμας, οι γιορτές του Δωδεκαημέρου, κορυφώνονται το τριήμερο των Θεοφανείων, από τις 6 έως τις 8 Ιανουαρίου και παρασύρουν τους χιλιάδες επισκέπτες του χωριού σε ξέφρενα γλέντια υπό τους ήχους παραδοσιακών οργάνων, όπως είναι η γκάιντα και ο νταϊρές. Μην παραλείψετε να δείτε τα σχετικά video στο κανάλι μας στο YouTube.
Η κεντρική πλατεία του χωριού στη σκιά του χιονισμένου Φαλακρού, πλημμυρισμένη από κόσμο που παρακολουθεί την επεισοδιακή εξέλιξη του δρωμένου.
Το Ηρώον του χωριού και η προτομή του 20χρονου Άρμεν Κούπτσιου, Μακεδονομάχου από τον Βώλακα, που απαγχονίστηκε το 1907 από τους Τούρκους, στην πλατεία Ελευθερίας της Δράμας.
Στην ίδια αυτή πλατεία έχουν στηθεί και τα καζάνια με το «βραστό»…
…κατσικίσιο κρέας που μαγειρεύεται για ώρες, ώστε να λειώνει κυριολεκτικά, με μοναδικές προσθήκες κρεμμύδι και κόκκινο πιπέρι, στο οποίο οφείλεται και το χρώμα του. Σερβίρεται με μπόλικο ζουμάκι και τρώγεται με κουτάλι, σαν σούπα.
Τα Χαράπια (ή Αράπηδες) έχουν μουτζωμένα τα χέρια και το πρόσωπό τους με καπνιά, στην πλάτη έχουν ριγμένη μια προβιά…
…και στα πόδια φορούν γουρουνοτσάρουχα. Στα χέρια κρατούν ξύλινο σπαθί, το «καλούτς».
Έχουν επίσης καμπούρα φτιαγμένη με μία βελέντζα γεμάτη άχυρα, φορούν κάλτσες («νάουε») από χοντρό λευκό ύφασμα και είναι ζωσμένοι με 4 κουδούνια, δυο σφυρήλατα και δυο χυτά. Κινούνται σκυφτά και πλάγια κουνώντας συνεχώς τα κουδούνια τους.
Την ομάδα συμπληρώνουν η Νύφη (άντρας ντυμένος με την παραδοσιακή γυναικεία φορεσιά) και ο προστάτης της, ο Τσαούσης, με την τοπική ανδρική φορεσιά.
Όταν κάποιος από τους θεατές κλέψει τη Νύφη…
…και την πάρει μαζί του (εδώ διακρίνεται η «απαγωγή»)…
…ο Τσαούσης γίνεται έξω φρενών (η Νύφη βρίσκεται στο μπαλκόνι)…
…και σπεύδει να την αποσπάσει από τον απαγωγέα (ο Τσαούσης αριστερά με το καπέλο). Τα Χαράπια με τη σειρά τους τιμωρούν τον απαγωγέα και βάζοντας στο λαιμό του το σπαθί τους, καταφέρνουν να του αποσπάσουν χρήματα.
Το σκόρδο έχει προστατευτικό χαρακτήρα και θεωρείται αποτροπαϊκό των κακών πνευμάτων.
Νεαρές Νυβάστες (νύφες).
Η Καλή Βρύση είναι ένα όμορφο, δραμινό παραδοσιακό χωριό με πλούσια πολιτιστική κληρονομιά. Αποτελεί Δημοτικό Διαμέρισμα του Δήμου Προσοτσάνης και βρίσκετε 23 χλμ. ΒΔ της πόλης της Δράμας, στις ΒΑ υπώρειες του Μενοίκιου όρους και πολύ κοντά στο αξιόλογο Σπήλαιο του Αγγίτη.
Το Ηρώον στην πλατεία του χωριού…
…και κάπου εκεί κοντά η «μεθυστική» τσίκνα από τα ντόπια, πεντανόστιμα λουκάνικα, τα οποία προσφέρονται σε όλους τους επισκέπτες, που καταφθάνουν στο χωριό για να δουν από κοντά τα φοβερά και τρομερά Μπαμπούγερα.
Τα Μπαμπούγερα, οι σάτυροι του θεού Διόνυσου, με την ζωόμορφη όψη τους και ζωσμένα με 5 μεγάλα ποιμενικά κουδούνια, δίνουν έναν ιδιαίτερο τόνο στο όλο σκηνικό.
Το μεγαλύτερο κουδούνι βρίσκεται στο πίσω μέρος του σώματος και ονομάζεται «μπατάλι».
Οι Μπαμπούγεροι έχουν επιβλητική παρουσία, καθώς η προσωπίδα τους έχει τραγόμορφη όψη και φέρει ομοιώματα κεράτων (ψηλά στο κεφάλι), πυκνά «φρύδια», μουστάκι και οδοντοστοιχία. Κύριο εξάρτημα της ενδυμασίας τους αποτελεί το αμάνικο πανωφόρι από φλοκάτη, που ονομάζεται «γκούνια», καθώς και το λευκό εσώρουχο-παντελόνι. Η καμπούρα στην πλάτη τους συμβολίζει τη γριά Μπάμπω, τη μαμή. Μην παραλείψετε να δείτε τα σχετικά video στο κανάλι μας στο YouTube.
Γυρίζουν στο χωριό μεμονωμένα ή σε ομάδες και το ευχάριστο είναι ότι υπάρχει και συμμετοχή παιδιών, γεγονός που εξασφαλίζει την συνέχιση του εθίμου.
Στις 8 Ιανουαρίου, της Αγίας Δομνίκης -προστάτιδας του τοκετού-, πραγματοποιείται ο Σατυρικός Γάμος, ενώ η ημέρα είναι αφιερωμένη στο σημαντικό…
…-αν όχι ιερό- πρόσωπο της μαμής (φωτο), που τόσο σημαντικό ρόλο έπαιζε στις παραδοσιακές κοινωνίες.
Στον Σατυρικό Γάμο την νύφη υποδύεται πάντα ένας άνδρας, ενώ κουμπάροι είναι προσκεκλημένοι Πολιτιστικοί Σύλλογοι άλλων περιοχών. Εδώ, οι κουμπάροι από την Θάσο, με τις τοπικές φορεσιές τους, διακρίνονται πίσω αριστερά να περιμένουν την στιγμή, που θα εμπλακούν στην εξέλιξη του δρωμένου.
Οι Μπαμπούγεροι πάντα κλέβουν τη νύφη μετά τον γάμο, αλλά σύντομα την επιστρέφουν.
Η Πετρούσα είναι ένα χωριό ΒΔ της Δράμας, όπου κάθε χρόνο στο τέλος του Δωδεκαημέρου, 6, 7 και 8 Ιανουαρίου, τελείται το Μπάμπιντεν, μια αρχέγονη τελετουργία που οι ρίζες της χάνονται στα βάθη των αιώνων. Αποβλέπει στην καλοτυχία, την καρποφορία, τη γονιμότητα και την απελευθέρωση της γης από τα δεσμά του χειμώνα. Κυρίαρχο σύμβολο της η καμήλα, ένα ζώο που αντέχει σε αντίξοες συνθήκες.
Βασικές μορφές της Τσέτας, της ομάδας που συμμετέχει στο δρώμενο, είναι οι Αράπηδες ή Χαράπηδες. Στις 6 Ιανουαρίου αρχίζει η προετοιμασία στο χώρο του Συλλόγου, όπου τα κουδούνια δένονται και στις 8 το βράδυ, ξεχύνονται στους δρόμους για τη μικρή γύρα στις πλατείες του χωριού. Η βραδιά ολοκληρώνεται με το άναμμα της μεγάλης φωτιάς. Στις 7 Ιανουαρίου το μεσημέρι ξεκινά «ο φωτισμός», μια πομπική περιφορά με μπροστάρη την καμήλα, τους Αράπηδες, τους Παππούδες (άνδρες ντυμένοι με την τοπική ανδρική φορεσιά), τις Γκιλίγκες (άνδρες ντυμένοι με την παραδοσιακή γυναικεία φορεσιά) και πλήθος κόσμου.
Ο Ζαχαρίας, η ιδιόκτητη βακτριανή καμήλα του Πολιτιστικού Συλλόγου Πετρούσας και πρωταγωνιστής στα δρώμενα του χωριού!
Οι Αράπηδες βάφουν το πρόσωπο τους μαύρο με κάρβουνο, ντύνονται με δέρματα τράγων, ζώνονται με κουδούνια…
…και με τον θόρυβο που κάνουν, διώχνουν τα κακά πνεύματα…
…καλωσορίζουν τη νέα χρονιά, καλούν τη φύση να ξυπνήσει.
Η ονομασία του Μπάμπιντεν προήλθε από τη λέξη Μπάμπω, που σημαίνει μαία ή γριά και τη λέξη ντεν, που σημαίνει μέρα. Πρόκειται δηλαδή για την ημέρα της μαίας ή της γριάς.
Μεταμφιέσεις στην Πετρούσα. Αριστερά ο θεός Διόνυσος!
Το απόγευμα της 8ης Ιανουαρίου η πομπή του Μπάμπιντεν ξεκινά από την πλατεία του χωριού και καταλήγει στο προαύλιο του Δημοτικού Σχολείου, όπου γίνεται αναπαράσταση οργώματος και σποράς…
…ως πράξης συμβολικής που παραπέμπει στην γενετήσια ορμή, που με την σειρά της είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με το έργο της Μπάμπως (μαμής).
Το δρώμενο συνοδεύουν με τους ήχους τους τα τοπικά παραδοσιακά μουσικα όργανα, η μακεδονική λύρα και ο νταχαρές (μεγάλο στρογγυλό μεμβρανόφωνο όργανο).
Ο Πρόεδρος του ΚΕ.Π.Α.Α.Μ. Γιάννης Παπουτσής (στο μέσον της φωτογραφίας) παρών κάθε χρόνο σε όλα τα χωριά, όπου πραγματοποιούνται τα πανάρχαια έθιμα του Δωδεκαημέρου.
Και φυσικά, επειδή γιορτή χωρίς φαγητό δεν γίνεται, σε όλους τους συμμετέχοντες προσφέρεται ζεστό-ζεστό το «βραστό», ιδανικό για τις συνήθως χαμηλές θερμοκρασίες της περιοχής.
Οι Πύργοι είναι ένα χωριό με μακραίωνη ιστορία και ποικίλες παραδόσεις, φωλιασμένο στις πλαγιές του όρους Φαλακρό. Αποτελεί ορμητήριο προς το Φαράγγι, τα αναρριχητικά πεδία του Κεντρικού Φαλακρού, αλλά και τη φυσική πίστα των αιωροπτεριστών. Εξαιτίας της στρατηγικής του θέσης, κτίστηκε εδώ αρχαία ακρόπολη, το Κάστρο των Πύργων, σε ορεινή περιοχή προς το οροπέδιο της Σίτνας, το οποίο φαίνεται πως κατοικήθηκε μέχρι τους βυζαντινούς χρόνους. Στα νεώτερα χρόνια, το χωριό αποτέλεσε προπύργιο του Ελληνισμού. Το 1891 λειτουργούσε ήδη Ελληνικό σχολείο και αργότερα οι κάτοικοι συγκρότησαν επιτροπή άμυνας στο Μακεδονικό Αγώνα. Σήμερα, οι λιγοστοί Πυργιώτες ασχολούνται κυρίως με την κτηνοτροφία, αξιοποιώντας τα φυσικά πλεονεκτήματα της ορεινής περιοχής τους και φυσικά συμμετέχουν στους εορτασμούς του Δωδεκαημέρου με τα δικά τους δρώμενα.
Η Νύφη, ο Γαμπρός (άνδρες αμφότεροι) και το σόι τους, στην αναμνηστική οικογενειακή φωτογραφία, πριν την τελετή του Σατυρικού Γάμου!
Η νυφική πομπή, συνοδευμένη από τους μεταμφιεσμένους του χωριού, κατευθύνεται προς τον τόπο τέλεσης του «μυστηρίου»!
Οι νέοι του Πύργου με τις ζωόμορφες μεταμφιέσεις τους, όπου πρωταγωνιστούν τα δέρματα ζώων και τα τεράστια ποιμενικά κουδούνια.
Ο Σατυρικός Γάμος σε εξέλιξη…
…τα γαϊδουράκι που χρησιμοποιήθηκε στην πομπή … «παρκαρισμένο»…
…και ο χορός της νύφης καλά κρατεί!
Το βραστό εδώ σερβίρεται με μεγάλες φέτες ψωμιού, που βυθίζονται στο ζουμάκι του φαγητού…
…και όλο το έδεσμα πασπαλίζεται με μπόλικο μπούκοβο. Πιο ηδονικό πιάτο, μέσα σε χιονισμένο τοπίο, δεν έχω ξαναδοκιμάσει!
Πρωταγωνιστής στην προσπάθεια διατήρησης και προβολής όλων αυτών των δρωμένων των χωριών της Δράμας για την περίοδο του Δωδεκαημέρου, είναι το Κέντρο Πολιτιστικής Ανάπτυξης Ανατολικής Μακεδονίας (ΚΕ.Π.Α.Α.Μ.), το οποίο συναποτελούν οι Πολιτιστικοί Σύλλογοι των χωριών Μοναστηράκι, Πετρούσα, Ξηροπόταμος, Πύργοι, Καλή Βρύση, Παγονέρι και Προσοτσάνη. Σκοπός της ίδρυσης του Κέντρου το 2009, ήταν και παραμένει η συνεργασία σε θέματα ιστορίας, παράδοσης, πολιτισμού, ανάπτυξης και όχι μόνον, χωρίς παράλληλα να καταστρατηγείται η αυτονομία των Συλλόγων-μελών. Ψυχή του Κέντρου ο δραστήριος Πρόεδρός του Γιάννης Παπουτσής, τον οποίο και από εδώ ευχαριστώ εκ βαθέων για την ευκαιρία που μου έδωσε, να ζήσω τις συγκλονιστικές -για κάθε λαογράφο θέλω να πιστεύω- αυτές εμπειρίες!
Copyright ©Katerina Marinaki. All Rights Reserverd. ΑΠΑΓΟΡΕΥΕΤΑΙ η αναδημοσίευση, η αναπαραγωγή, ολική, μερική ή περιληπτική του περιεχομένου του παρόντος web site με οποιονδήποτε τρόπο, χωρίς προηγούμενη γραπτή άδεια της κατόχου του Κατερίνας Μαρινάκη. Νόμος 2121/1993 και κανόνες Διεθνούς Δικαίου που ισχύουν στην Ελλάδα.
LIVE to TRAVEL and TASTE 
Σχολιάστε