Ριγμένη ανέμελα στα νερά του βορειοανατολικού άκρου του Αιγαίου και προστατευμένη στη σκιά του Άθω, βρίσκεται η Λήμνος, το όγδοο σε μέγεθος ελληνικό νησί, στη γειτονιά της Σαμοθράκης, της Λέσβου και της Ίμβρου. Τι να πρωτοθαυμάσει κανείς σε τούτο τον ακριτικό τόπο; Το εντυπωσιακό ηφαιστειογενές τοπίο, τους αρχαιολογικούς χώρους, τους παραδοσιακούς οικισμούς με τους φιλόξενους κατοίκους ή μήπως τα εξαιρετικής νοστιμιάς τοπικά προϊόντα; Η σημαντική ιστορική διαδρομή του νησιού του Ηφαίστου, οδηγεί απευθείας στον σημερινό μοναδικό κι υπέροχο αυτό τόπο, που μας προσφέρει απλόχερα στιγμές ξεκούρασης, ηρεμίας και εσωτερικής αναζήτησης, μέσα από ιστορικές μνήμες και παραδόσεις.

Ήταν στην αρχαιότητα, όταν ο Δίας σε μια διαμάχη του με την Ήρα, εκσφενδόνισε το γιο του Ήφαιστο, εδώ, στο νησί της Λήμνου. Οι ντόπιοι περιποιήθηκαν το νήπιο κι ο Ήφαιστος μεγαλώνοντας τούς το ανταπέδωσε, εγκαθιστώντας σ’ αυτό τον τόπο, της ηφαιστειακής δραστηριότητας, το εργαστήριό του και διδάσκοντας στους κατοίκους την τέχνη της μεταλλουργίας. Οι Μίνυες εγκαθίστανται εδώ το 1200 π.Χ. και ιδρύουν την Μύρινα, σημερινή πρωτεύουσα του νησιού, ενώ οι Πελασγοί, έφτασαν το 1000 π.Χ. και ίδρυσαν την Ηφαιστεία, 42 χλμ. ανατολικά της Μύρινας. Εξαιτίας των δύο ισχυρών αυτών πόλεών της, η Λήμνος στους ιστορικούς χρόνους ονομαζόταν Δίπολις, ενώ ακμή είχε γνωρίσει ήδη από την Προϊστορική εποχή, όπως αποδεικνύουν τα ευρήματα στην Πολιόχνη. Βόρεια της Ηφαιστείας, που άκμασε τον 6ο και 5ο αι. π.Χ., βρίσκεται το Ιερό των Καβείρων, που χρησιμοποιούνταν για την τέλεση ειδικών εκδηλώσεων μυστηριακού χαρακτήρα, με θέμα την αναγέννηση του ανθρώπου και της ζωής. Πρόκειται για τα πασίγνωστα Καβείρια Μυστήρια! Το 512 π.Χ. το νησί καταλήφθηκε από τους Πέρσες, στην κυριαρχία των οποίων έμεινε ως το 479 π.Χ. Έκτοτε και ως τον 2ο αι. π.Χ. η Λήμνος ακολούθησε την τύχη της πόλης των Αθηνών. Οι Βυζαντινοί όριζαν το νησί για περισσότερα από 1000 χρόνια, ενώ περιήλθε επίσης στα χέρια των Ενετών και των Τούρκων, για να απελευθερωθεί τελικά το 1912 από τον ναύαρχο Κουντουριώτη.

Μ’ αυτά και μ’ αυτά ξεχαστήκαμε εντελώς. Η βουτιά στην ιστορία της Λήμνου μας συνεπήρε κι ο καφές έμεινε μισοτελειωμένος στο φλιτζάνι. Βρισκόμαστε στο Ρωμαίικο Γιαλό, ένα από τα πιο ζωντανά σημεία της Μύρινας. Εδώ είναι συγκεντρωμένα όλα τα cafe, που το βράδυ μετατρέπονται σε μπαράκια ή φαγάδικα. Κοιτάζουμε γύρω μας αυτήν την όμορφη νησιωτική πολιτειούλα, που στέκεται εδώ από τα Προϊστορικά χρόνια. Απλωμένη γύρω από δύο όρμους, το λιμάνι -ή Τούρκικο Γιαλό- και τον Ρωμαίικο Γιαλό, έχει κόσμημά της ξεχωριστό, στο κέντρο ακριβώς, την βραχώδη χερσόνησο με το επιβλητικό βυζαντινό Κάστρο στην κορυφή. Πλακόστρωτοι δρόμοι και παλιά πέτρινα σπίτια, που διατηρούνται κυρίως στο Ρωμαίικο Γιαλό, δίνουν έναν αέρα αρχοντιάς στην πόλη. Η περιοχή του λιμανιού σφύζει από ζωή, καθώς από δω ξεκινάει ο εμπορικός δρόμος, που ενώνει τους δύο όρμους. Ανηφορίζουμε σιγά-σιγά προς τον απόκρημνο λόφο του Κάστρου, που συνδέεται με την στεριά μ’ έναν αυχένα στα ανατολικά. Θαυμάζουμε την πόλη, που από ψηλά θυμίζει πίνακα ζωγραφικής, χρωματισμένο με το κόκκινο των κεραμοσκεπών της και τις πράσινες πινελιές από τις λεύκες, τα πλατάνια και τα αρμυρίκια της παραλίας. Θέα συγκλονιστική από την κορφή, που μας κόβει την ανάσα! Το Κάστρο οικοδομήθηκε κατά τη Βυζαντινή εποχή πάνω σε τμήματα αρχαϊκού, πιθανόν, τείχους. Η σημερινή του μορφή πάντως, ανάγεται στην περίοδο της Ενετοκρατίας. Τα τείχη του υπέστησαν σοβαρές ζημιές το 1770, όταν ο ρωσικός στόλος πολιόρκησε τη Μύρινα. Μέσα στο Κάστρο υπάρχουν δεξαμενές, υπόγειος θολωτός τάφος και ένα τουρκικό τέμενος, κατάλοιπο της κατοίκησής του από Τούρκους, την περίοδο της Τουρκοκρατίας.

Αφήνουμε πίσω μας τη Μύρινα και κατευθυνόμαστε ΝΑ προς το Πλατύ και το Θάνος με τις μαγευτικές παραλίες τους, πολυσύχναστες και τουριστικά αξιοποιημένες. Η αμμώδης παραλία στο Νεβγάτη, μας προ(σ)καλεί για μια ακόμα βουτιά πριν φτάσουμε στον Κοντιά, το ωραιότερο ίσως κεφαλοχώρι και ένα από τα μεγαλύτερα του νησιού. Ο πευκόφυτος λόφος, οι δενδροφυτεμένοι δρόμοι και οι μισοερειπωμένοι ανεμόμυλοι, δένουν αρμονικά με τα πέτρινα σπίτια με το χαρακτηριστικό τοπικό χρώμα. Πέτρινο είναι και το καμπαναριό της γραφικής εκκλησούλας του Αγ. Δημητρίου.

Βορειότερα, το χωριό Πορτιανό με το Λαογραφικό Μουσείο, οι Αγκαριώνες, το Παλιό και το Νέο Πεδινό και αμέσως μετά η Νέα Κούταλη, το χωριό του Παναγή Κουταλιανού, φωτογραφίες του οποίου θα δείτε στα καφενεία. Εδώ υπάρχουν εγκαταστάσεις για μυδοκαλλιέργειες, γεγονός που καθιστά τη Λήμνο αληθινό παράδεισο για μυδοφάγους! Στο χωριό υπάρχει επίσης εργαστήριο καθαρισμού σφουγγαριών μιας και πολλοί κάτοικοί του είναι σφουγγαράδες. Πέραν τούτου, το χωριό που έχτισαν οι πρόσφυγες από την Κούταλη της Μικράς Ασίας, διαθέτει μεγάλα και όμορφα σπίτια, καλή ρυμοτομία κι ένα αναζωογονητικό πευκοδάσος.

Μια ανάσα δρόμος και συναντούμε την Καλλιθέα, που όπως μαρτυρά και τ’ όνομά της προσφέρει πανοραμική θέα προς τον κόλπο του Μούδρου. Στο γειτονικό Λειβαδοχώρι, πεδινό χωριό με Γυμνάσιο, που εξυπηρετεί όλη την γύρω περιοχή, ο δρόμος διακλαδίζεται προς διάφορες κατευθύνσεις, με αποτέλεσμα να μας δημιουργεί δυσεπίλυτα διλήμματα! Αποφασίζουμε να στραφούμε προς τα δυτικά και πολύ σύντομα προσεγγίζουμε το επίσης προσφυγικό χωριό του Αγίου Δημητρίου, το οποίο ίδρυσαν κάτοικοι από το Ρεϊς-Ντερέ της Μικρός Ασίας. Χαρακτηριστικά γνωρίσματα των κατοίκων του είναι η ντοπιολαλιά τους, αλλά και οι επιδόσεις τους στη μουσική. Όλες οι κομπανίες του νησιού κατάγονται από δω, όπως και το ξηρό κρασί της Λήμνου, το μοσχάτο, μιας και ο Άγιος Δημήτριος είναι το κατεξοχήν αμπελοπαραγωγικό χωριό του νησιού.

Κατευθυνόμαστε πλέον προς το χωριό Κορνός, ένα από τα ωραιότερα και γλυκύτερα του νησιού, αφού εδώ παράγονται τα περίφημα τοπικά γλυκά (κουταλιού, χαλβάς, ταχίνι, μαστίχα). Επιβάλλεται μια στάση για γευστικές γλυκοαναζητήσεις με φόντο τα νεοκλασσικά αρχοντικά του χωριού. Κοντά στον Κορνό βρίσκεται το χωριό Ψύλλοι, ενώ βόρειά του συναντούμε τα χωριά Σαρδές, Δάφνη και Κατάλακκο, πριν καταλήξουμε στον όρμο του Γομάτι. Αμμόλοφοι και θίνες καλύπτουν τα 3 χλμ. αυτής της πανέμορφης παραλίας, την οποία προτιμούν και τα δελφίνια, για να γεννήσουν στα ζεστά νερά της.

Δυτικά του Κορνού, το παραδοσιακό χωριό Κάσπακας, χτισμένο στους πρόποδες του Αγίου Αθανασίου και αθέατο από τη θάλασσα, για το φόβο των πειρατών. Κουρασμένοι από την γοητευτική περιήγηση, αποφασίζουμε στα γρήγορα την επόμενη κίνησή μας: Άη Γιάννης. Τρεις μαγευτικές, συνεχόμενες παραλίες μας περιμένουν για να δροσιστούμε στα κρυστάλλινα νερά τους, ενώ οι ταβερνούλες θα ικανοποιήσουν τη θεριεμένη πείνα μας, πριν πάρουμε το δρόμο της επιστροφής στη Μύρινα, που βρίσκεται νότια από δω.

Την επόμενη μέρα, ανανεωμένοι και ξεκούραστοι, αποφασίζουμε να πιάσουμε το μίτο της περιπλάνησής μας στην ανατολική Λήμνο, από κει ακριβώς που τον αφήσαμε χθες, στο Λιβαδοχώρι. Αν ακολουθήσουμε τη διακλάδωση του δρόμου προς βορρά, σύντομα θα φτάσουμε στην περιοχή του αεροδρομίου -ένα από τα μεγαλύτερα της Ελλάδας- και στο κεφαλοχώρι Ατσική, που παράγει σιτηρά, σταφύλια και κτηνοτροφικά προϊόντα. Στην ευρύτερη περιοχή της Ατσικής τα χωριά Προπούλι (βόρεια), Καρπάσι (νότια) και Βάρος (νοτιο-ανατολικά).

Λίγο βορειότερα θα συναντήσουμε τον Κότσινα, όπου τον 15ο αιώνα, πολέμησε μόνη ενάντια στους Τούρκους, η νεαρή ηρωίδα της Λήμνου, Μαρούλα. Ο επισκέπτης μπορεί να δει τα λείψανα του βυζαντινού κάστρου, στο οποίο δόθηκαν οι μάχες, ενώ άγαλμα της Μαρούλας έχει στηθεί μπροστά στην εκκλησία της Ζωοδόχου Πηγής, που βρίσκεται στην κορυφή λόφου, δίπλα στη θάλασσα.

Ο δρόμος είναι πλέον ανοικτός για να κατευθυνθούμε νότια, ακολουθώντας την ακτογραμμή του Κόλπου του Μούδρου, έως ότου προσεγγίσουμε τον δεύτερο σημαντικό πόλο του νησιού και παλαιότερη πρωτεύουσά του, την πόλη του Μούδρου. Εμπορικό λιμάνι, αλλά και ψαρολίμανο, ο Μούδρος είναι απλωμένος στο μυχό του ομώνυμου κόλπου, ενός από τους μεγαλύτερους και ασφαλέστερους όχι μόνο της χώρας μας, αλλά και ολόκληρης της Μεσογείου. Αυτός ήταν και ο λόγος, που χρησιμοποιήθηκε ως αγκυροβόλιο και ορμητήριο του ελληνικού στόλου κατά τη διάρκεια των βαλκανικών πολέμων, αλλά και του συμμαχικού στόλου στον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο. Ιδιαίτερα σημαντική για την περιοχή του Μούδρου, αλλά και για ολόκληρη τη Λήμνο, θεωρείται η ανακάλυψη ενός απολιθωμένου δάσους, εφάμιλλου με αυτό στο Σίγρι της Λέσβου. Οι έρευνες στη βραχώδη περιοχή, βόρεια του Μούδρου, αποκαλύπτουν κορμούς, φύλλα, καρπούς και ρίζες ηλικίας 20-22 εκατομμυρίων ετών. Εντυπωσιάζει ο αριθμός των φοινίκων, αλλά και των ιστάμενων κορμών. Ένα πρώτο δείγμα αυτού του γεωλογικού μνημείου μπορεί να θαυμάσει ο επισκέπτης, κοντά στο χωριό Βάρος, όπου υπάρχει ένας κατακείμενος κορμός.

Ανατολικά του Μούδρου βρίσκεται το Συμμαχικό Νεκροταφείο και το χωριό Ρουσσοπούλι, απ’ όπου η κεντρική οδική αρτηρία του νησιού κατευθύνεται νότια. Πρώτη στάση μας, τα Καμίνια, ένα αγροτικό χωριό, στο οποίο βρέθηκε ενεπίγραφη στήλη σε λημνιακή διάλεκτο, σχετιζόμενη από τους ειδικούς με την ετρουσκική. Το σημαντικότερο όμως αξιοθέατο της περιοχής είναι ο προϊστορικός οικισμός της Πολιόχνης, από τους αξιολογότερους στον αιγαιακό χώρο κατά την 3η π.Χ. χιλιετία. Συνεχίζουμε όλο και πιο νότια, προσπερνάμε τα χωριά Αγία Σοφία και Φισίνη και καταλήγουμε στη Σκανδάλη, γραφικό, μεσόγειο χωριό, από τα παλιότερα του νησιού.

Βρισκόμαστε στο νοτιοανατολικό άκρο του νησιού και κοιτάζοντας το χάρτη μας, εντοπίζουμε τη μοναδική πλέον ανεξερεύνητη -από εμάς- περιοχή του. Πρόκειται για το βορειοανατολικό ακρωτήρι, που σαν τεράστιο δάχτυλο δείχνει τη γειτονική Σαμοθράκη. Μετά από μία σύντομη βουτιά στην παραλία Βοροσκόπος, κοντά στην Πολιόχνη, επαναπροσεγγίζουμε το χωριό Ρουσσοπούλι και συνεχίζουμε βόρεια προς το Ρωμανό -με την ωραία βρύση του- και το Ρεπανίδι, στην είσοδό του οποίου βρίσκονται, σκαλισμένες στο βράχο, οι αποθήκες σιτηρών των κατοίκων. Εδώ κοντά βρίσκεται και η θέση «Αγιόχωμα», όπου γινόταν η εξόρυξη της «λήμνιας γης», ενός από τα σημαντικότερα φάρμακα του Ιπποκράτη. Το Κοντοπούλι, είναι ένα μεσόγειο κεφαλοχώρι με πέτρινα σπίτια. Στον κάμπο γύρω από το χωριό καλλιεργούνται σιτηρά και εκτρέφονται βοοειδή. Κοντά στο Κοντοπούλι βρίσκονται δυο μικρές, γραφικές υφάλμυρες λίμνες, η Αλυκή (Β) και η Χορταρολίμνη (Ν), οι οποίες συναποτελούν έναν ενιαίο υγροβιότοπο, όπου καταφεύγουν και αναπαράγονται πολλά είδη σπάνιων και προστατευόμενων πτηνών.

Τα αξιοθέατα όμως της περιοχής δεν είναι μόνο οικολογικά. Τα ευρήματα από την αρχαία Ηφαιστεία, τη δεύτερη σημαντικότερη πόλη της Λήμνου, μετά τη Μύρινα, τεκμηριώνουν τη συνεχή κατοίκηση της περιοχής από την Ύστερη Εποχή του Χαλκού, ως τους βυζαντινούς χρόνους. Οι ανασκαφές έχουν φέρει στο φως νεκροταφείο (8ου-5ου αι. π.Χ.) και ιερό που ταυτίστηκε με το ιερό της Μεγάλης Θεάς (8ος-6ος αι. π.Χ.). Επίσης, δυο κεραμικούς κλιβάνους ελληνιστικών χρόνων, λείψανα θεάτρου, λουτρικές εγκαταστάσεις και κατάλοιπα κατοικιών ελληνιστικών, επίσης, χρόνων.

…ατενίζει μια από τις ομορφότερες πλαγιές της Λήμνου, το ακρωτήριο Χλόη, στην ΒΔ πλευρά του νησιού…

Αν νομίζετε ότι τελειώσαμε είστε πολύ γελασμένοι! Όσο κουρασμένοι κι αν είστε δεν μπορείτε να μην πάτε ως το Καβείριο, βορειότερα από το χωριό Άγιος Αλέξανδρος. Οι αρχαιολογικές έρευνες απεκάλυψαν εδώ το ιερό των Καβείρων, που χρονολογείται από τον 8ο αι. π.Χ. ως την Ύστερη αρχαιότητα. Τα κτίρια του ιερού έχουν διαμορφωθεί στην πλαγιά του χαμηλού λόφου. Νότια βρέθηκε το τελεστήριο Αρχαϊκών χρόνων (7ος αι. π.Χ.) και βόρεια το τελεστήριο Ελληνιστικών χρόνων (2ος αι. π.Χ.) που καταστράφηκε γύρω στον 2ο-3ο αι. μ.Χ. Πάνω στο αρχαϊκό τελεστήριο θεμελιώθηκε το υστερορωμαϊκό, που συνδέεται με την τελευταία περίοδο ύπαρξης του ιερού και φανερώνει τη μακρά επιβίωση της λατρείας των Καβείρων στη Λήμνο. Στη βάση του λόφου, όπου βρίσκεται το Καβείριο, συναντούμε τη Σπηλιά του Φιλοκτήτη. Εικάζεται ότι, η σπηλιά που έμεινε ο ομηρικός ήρωας, συνδεόταν με το άδυτο του ιερού των Καβείρων.

Ολοκληρώνουμε τη γνωριμία μας με τη Λήμνο επισκεπτόμενοι τα χωριά Παναγιά και Πλάκα στο βορειοανατολικό άκρο του νησιού, 45 χλμ. μακριά από τη Μύρινα. Η Παναγιά είναι πεδινό χωριό και οι κάτοικοί του ασχολούνται με την μελισσοκομία, τη γεωργία, την κτηνοτροφία, αλλά και τη συνεταιριστική αλιεία. Η Πλάκα έχει μεγάλο λιμάνι για αλιευτικά σκάφη και εκτός από τα ψάρια και το μέλι, φημίζεται επίσης για τα τυροκομικά της προϊόντα.

Ακολουθούν τρεις πανέμορφες εικόνες από τον υδροβιότοπο της περιοχής του Αεροδρομίου της Λήμνου, στον μυχό του κόλπου του Μούδρου, μία από τις πολλές τοποθεσίες του νησιού που ενδείκνυνται και για birdwatching.

Λημνιακή Γαστρονομία

«Η διατροφή των Λημνιών βασίζονταν στα προϊόντα, που έβγαζε το νησί τους. Σιτάρι, γάλα, τυρί, όσπρια, χορταρικά αυτοφυή και καλλιεργημένα, ψάρια, θαλασσινά, κυνήγι, κοτόπουλα, αρνίσιο και χοιρινό κρέας». Αυτά αναφέρει η Ουρανία Βαγιάκου στην εισαγωγή του βιβλίου της «Συνταγές Λημνιακής Κουζίνας» και φαίνεται πως έχει απόλυτο δίκιο. Ξεφυλλίζοντας τα περιεχόμενά του βλέπουμε όντως το σιταρένιο αλεύρι να μετατρέπεται σε ποικίλων ειδών ψωμιά και παξιμαδάκια, το γάλα να μετατρέπεται στα ονομαστά τυριά της Λήμνου, όπως καλαθάκι και τουλουμοτύρι και αυτά με τη σειρά τους να πρωταγωνιστούν σε υπέροχες τυρόπιτες και τυροπιτάκια. Τα χορταρικά και τα κάθε είδους λαχανικά συντηρούνται ως τουρσί, ενώ φρέσκα αναμειγνύονται σε δροσερές σαλάτες και νόστιμα λαδερά ή πίτες, όπως τα αμπελοφάσουλα με φρέσκια ντομάτα, οι «παππούδες» (κουκιά) με σκορδαλιά, η ομελέτα με «τσιμπούκια» (πράσινα κρεμμυδόφυλλα), η χορτόπιτα τσουρεκάκια, η σκορδαλιά με αμύγδαλα. Από τα χειροποίητα ζυμαρικά ξεχωρίζουν τα περίφημα «φλομάρια» (χυλοπίτες), που παντρεύονται θαυμάσια με κοκκινιστό πετεινό ή πέρδικα, ενώ τα ψάρια και τα θαλασσινά μετατρέπονται σε ευφάνταστα πιάτα, όπως ο αστακός με κριθαράκι, οι σουπιές με ελιές, η ψαρόσουπα με τραχανά ή οι πεταλίδες πλακί. Η δημιουργική φαντασία της Λημνιάς νοικοκυράς, οργιάζει επίσης στις συνταγές με αρνάκι ή κατσικάκι, όπως το γεμιστό, τα κεφαλάκια με κριθαράκι στο φούρνο, ο καβουρμάς (παστωμένο και προτηγανισμένο χοιρινό) και τα λουκάνικα. Όλα τους εξαιρετικοί μεζέδες για τα γλυκόπιοτα κρασιά του νησιού. Όσο για γλυκά, τι να πρωτοαναφέρει κανείς; Τα αμέτρητα είδη γλυκών κουταλιού, τα σπιτικά λικεράκια, τα διαφόρων γεύσεων κουλουράκια, τα γλυκά ταψιού με φύλλο ή χωρίς, που σηματοδοτούν τις ονομαστικές ή τις μεγάλες θρησκευτικές γιορτές; Και πώς να ξεχάσουμε τα υπέροχα «βενιζελικά»  (μικρά φοντάν με αμυγδαλόψιχα και γλάσο), τους μπακλαβάδες και τους «σαμσάδες» (γλυκό με φύλλο και γέμιση αμύγδαλο, σουσάμι ή και τραχανά), το «κοσμερί», γλυκό με τυρί και ζάχαρη αγαπημένο των κεχαγιάδων, τα αμυγδαλωτά των γάμων ή των βαφτίσεων, αλλά και την αμυγδαλόπιτα, τη λημνιακή τούρτα;

Copyright ©Katerina Marinaki. All Rights Reserverd.

ΑΠΑΓΟΡΕΥΕΤΑΙ η αναδημοσίευση, η αναπαραγωγή, ολική, μερική ή περιληπτική του περιεχομένου του παρόντος web site με οποιονδήποτε τρόπο, χωρίς προηγούμενη γραπτή άδεια της κατόχου του Κατερίνας Μαρινάκη. Νόμος 2121/1993 και κανόνες Διεθνούς Δικαίου που ισχύουν στην Ελλάδα.