Το Πάσχα αποτελεί την μεγαλύτερη γιορτή για τον Ορθόδοξο Ελληνισμό. Η χαρά για το θαύμα της Ανάστασης του Θεανθρώπου σε συνδυασμό με την αισιοδοξία που δημιουργεί η αναγέννηση της φύσης, έχουν ως αποτέλεσμα τον μεγαλοπρεπή εορτασμό της Λαμπρής σε κάθε γωνιά της Ελλάδας. Για τους Κυκλαδίτες ο εορτασμός του Πάσχα αποτελεί μια καλή ευκαιρία όχι μόνο να ξεφύγουν από την καθημερινότητα, ενόψει μάλιστα της κουραστικής καλοκαιρινής περιόδου, αλλά και να αποδείξουν ότι διατηρούν τα έθιμά τους ζωντανά και αναλλοίωτα, σε πείσμα όσων υποστηρίζουν το αντίθετο. Ας κάνουμε, λοιπόν, ένα νοερό ταξίδι στα νησιά των Κυκλάδων για να βιώσουμε, έστω και κατ’ ελάχιστον, τα πασχαλινά έθιμά τους, του χθες και του σήμερα. Η παρουσίαση είναι, βεβαίως, ενδεικτική και όχι αναλυτική, κάτι που θα απαιτούσε την συγγραφή τόμων ολόκληρων.

Πάσχα στην Αμοργό

Την Μεγάλη Παρασκευή, οι Αμοργιανοί σκορπούν ρίγανη και φύλλα αλισφακιάς στους δρόμους των χωριών τους, τα οποία μοσχοβολούν κατά την περιφορά του Επιταφίου. Το Σάββατο του Λαζάρου οι νοικοκυρές ετοιμάζουν τα “Λαζαράκια”, ψωμάκια σε σχήμα ανθρώπινης μορφής, ψημένα στο φούρνο. Την Κυριακή του Πάσχα στα Θολάρια της Αιγιάλης Αμοργού αναβιώνει το έθιμο του Εβραίου, ένα ομαδικό παιχνίδι με αποκορύφωμα το κάψιμο του ανθρώπινου αυτού ομοιώματος αμέσως μετά το τέλος της Κυριακάτικης Πασχαλινής ακολουθίας, που προφανώς παραπέμπει στο κάψιμο του Ιούδα. Στην Λαγκάδα ο Εβραίος τουφεκίζεται την Δευτέρα του Πάσχα. Εκείνο όμως που κυρίως χαρακτηρίζει το Αμοργιανό Πάσχα είναι η επταήμερη περιφορά των Αγίων εικόνων της Ι.Μ. Χοζοβιώτισσας. Οι εικόνες συνοδευόμενες από πλήθος πιστών και με βυζαντινή μεγαλοπρέπεια αναχωρούν από την Μονή την Κυριακή του Πάσχα, περνούν από τη Χώρα και στη συνέχεια επισκέπτονται τα Κατάπολα και τα χωριά της Κάτω Μεριάς. Σε όποιες εκκλησίες καταλήγουν κάθε βράδυ γίνονται εσπερινοί και ολονυχτίες, ενώ το πρωί, πριν αναχωρήσουν και πάλι, τελούνται λειτουργίες. Ανάλογες λιτανεύσεις εικόνων συνοδευόμενες από λειτουργίες γίνονται και στα χωριά της Αιγιάλης. Την Κυριακή του Θωμά έχοντας ολοκληρώσει την περιφορά τους σε όλα τα χωριά του νησιού, μέσα από μακρινές διαδρομές, που καλύπτονται κυρίως με ποδαρόδρομο και συνοδεύονται από χαρμόσυνες κωδωνοκρουσίες, οι εικόνες εκτίθενται για τελευταία φορά σε λαϊκό προσκύνημα, πριν πάρουν τον δρόμο της επιστροφής τους στην Μονή της Χοζοβιώτισσας.

Πάσχα στην Ανάφη

Την Μεγάλη Εβδομάδα οι νοικοκυρές ετοιμάζουν τα πασχαλινά γλυκίσματα, με πρωταγωνιστές τα παραδοσιακά μελιτερά, τυροπιτάκια  με φρέσκια μυζήθρα, αυγά, ζάχαρη και μαστίχα, που θυμίζουν τα μελιτίνια της Σαντορίνης ή τα λυχναράκια της Τήνου. Το πρωί του Μεγάλου Σαββάτου ζυμώνουν τις τυρόπιτες, με ντόπιο τυρί, μαστίχα,  γλυκάνισο και μπόλικη ζαφορά (σαφράν), που τους προσδίδει ιδιαίτερη γεύση και ένα θαυμάσιο κίτρινο χώμα. Το απόγευμα αφιερώνεται στο άναμμα του φουρνιού, όπου το αναφιώτικο κατσικάκι με ντόπιο τυρί θα ψηθεί για 6 ολόκληρες ώρες, ως την ώρα της Ανάστασης, με την πόρτα και την καπνοδόχο του φουρνιού χρισμένες και σφραγισμένες με λάσπη, ώστε να μην εισχωρήσει αέρας και οξυγόνο και καεί το φαγητό. Την Κυριακή του Πάσχα οι καμπάνες χτυπούν χαρμόσυνα από το πρωί, ενώ το απόγευμα, μετά την Δεύτερη Ανάσταση, οι Αναφιώτες συγκεντρώνονται στην πλατεία του Αγίου Νικολάου, όπου μετά την λειτουργία και την περιφορά των εικόνων, μοιράζονται γλυκά από τις οικογένειες που έχουν χάσει κάποιον δικό τους άνθρωπο. Στην Ανάφη το έθιμο της κούνιας ήταν αναπόσπαστα συνδεδεμένο με τον εορτασμό του Πάσχα, όμως, όπως και στα περισσότερα Κυκλαδονήσια, δυστυχώς στις μέρες μας έχει πλέον εκλείψει.

Πάσχα στην Άνδρο

Η Ανδριώτικη πασχαλιά χαρακτηρίζεται από τον γευστικό λαμπριάτη και τα θορυβώδη μάσκουλα. Ο λαμπριάτης δεν είναι άλλος από το κατσικάκι, που οι Ανδριώτες γεμίζουν με πολλά αυγά, διαφόρων ειδών τυριά, συκωτάκια, τηγανισμένα ψωμάκια και διάφορα μυρωδικά και ψήνεται στον φούρνο από το Μ. Σάββατο το απόγευμα, προκειμένου να είναι έτοιμο μετά την Αναστάσιμη λειτουργία. Όσο για τα μάσκουλα είναι μικρά σιδερένια δοχεία, 15-30 εκ. ύψους -διακρίνονται στην φωτογραφία-, με χοντρά τοιχώματα, όπου χύνεται μπαρούτι και συμπιέζεται όσο το δυνατόν περισσότερο με κονιορτοποιημένη πέτρα ή άλλα υλικά, ώστε η έκρηξη να είναι όσο το δυνατόν πιο δυνατή. Η ανάφλεξη επιτυγχάνεται με φυτίλι, που εισάγεται από μικρή τρύπα στο κάτω μέρος του στρογγυλού δοχείου. Οι ομοβροντίες τους συνοδεύουν το Χριστός Ανέστη -ιδιαίτερα στις Στενιές Άνδρου, όπου διεξάγεται πραγματική μάχη-, αλλά ακούγονται και κατά την διάρκεια της Κυριακής του Πάσχα. Φαίνεται πως οι Ανδριώτες, κατεξοχήν καπεταναίοι και ναυτικοί, μετέφεραν την τέχνη του »μπουρλοτιέρη» από τα καράβια στο νησί τους, για να τιμούν με τον τρόπο αυτό τις εορταστικές εκδηλώσεις και κυρίως το Πάσχα. Σε πολλά χωριά της Άνδρου, το απόγευμα της Κυριακής του Πάσχα, παίζουν στους δρόμους τα τσούνια, παραδοσιακό παιχνίδι που θα μπορούσε να θεωρηθεί πρόδρομος του bowling.

Πάσχα στην Αντίπαρο  

Τη Μεγάλη Πέμπτη οι νοικοκυρές έβαφαν τα κόκκινα αυγά, τα οποία διακοσμούσαν με σχέδια από φύλλα λουλουδιών και μαργαρίτες ή έγραφαν επάνω τους διάφορες ευχές με χλωρίνη. Ζύμωναν και έφτιαχναν τις κοτσίνες, τα κουλούρια και μια μεγάλη κουλούρα με 5 κόκκινα αυγά και διάφορα σχέδια από ζυμάρι. Το βράδυ της ίδιας μέρας, όσοι Αντιπαριώτες έχουν κάποιο τάξιμο για θέματα υγείας ή άλλα προβλήματά τους, καρφιτσώνουν χρήματα στις κορδέλες, που στολίζουν τον Εσταυρωμένο. Την Μ. Παρασκευή το πρωί μετά την πρώτη λειτουργία, οι κοπέλες του νησιού στολίζουν τον Επιτάφιο ψάλλοντας τα Εγκώμια, ενώ το βράδυ της ίδιας μέρας, η περιφορά του Επιταφίου καταλήγει στο Νεκροταφείο, όπου ο ιερέας παίρνει το σώμα του Κυρίου και το ενταφιάζει εικονικά. Από το πασχαλινό τραπέζι της Αντιπάρου δεν λείπουν οι γλυκές τυρόπιτες, τα μελιτίνια, καθώς και τα κεφαλόποδα, για το αναστάσιμο δείπνο, φτιαγμένα από το κεφαλάκι και τα ποδαράκια του σφαγμένου “προβζαστού”, τα οποία τύλιγαν με τα καθαρισμένα εντεράκια του ζώου.  Την Κυριακή του Πάσχα παραδοσιακά στηνόταν οι κούνιες, τις οποίες έδεναν με μακριά σχοινιά σε κάθε δέντρο ή στα δοκάρια των σπιτιών, ακόμα και στα αρμυρίκια της παραλίας. Κουνιούνταν και τραγουδούσαν το Χριστός Ανέστη κι άλλα σχετικά με το Πάσχα στιχάκια:

“Όμορφη που ‘ναι η Λαμπρή
απ’ όλες τις γιορτάδες
που βγαίνει η Ανάσταση
και ψέλνουν οι παπάδες.”

Πάσχα στην Δονούσα

Τα παιδιά του νησιού κατασκευάζουν τον Ιούδα, τον οποίο παραγεμίζουν με δυναμίτη. Την Κυριακή του Πάσχα, μετά την Αγάπη, συγκεντρώνονται όλοι οι Δονουσιώτες στην παραλία του χωριού, όπου κρεμάνε και καίνε το ομοίωμα του προδότη του Κυρίου, με τον επίλογο της ημέρας να γράφεται από το γλέντι που στήνεται και διαρκεί μέχρι τις πρώτες πρωινές ώρες. Το παραδοσιακό φαγητό της Λαμπρής είναι το μπροστινό τμήμα του αρνιού, γεμισμένο και ψημένο στο φούρνο. Η ιδιαιτερότητα της όλης υπόθεσης όμως βρίσκεται στο ψήσιμο, καθώς οι περισσότερες οικογένειες της Δονούσας ψήνουν το αρνί τους όλες μαζί, σε ένα φούρνο που ανήκει σε μία απ’ αυτές και που κάθε χρόνο αλλάζει, με το όλο έθιμο να ονομάζεται Φούρνοι. Έτσι, όλοι οι ευρύχωροι σπιτικοί φούρνοι φιλοξενούν, με τη σειρά του ο καθένας, τα γεμιστά όλου του χωριού. Άλλωστε οι κάτοικοι του νησιού είναι τόσο λίγοι, που οι περισσότεροι είναι συγγενείς μεταξύ τους. Το Μεγάλο Σάββατο στους ξυλόφουρνους αυτούς ψήνονται και τα ψωμιά που ονομάζονται παύλοι.

Πάσχα στην Ηρακλειά

Στην γειτονική Ηρακλειά, που ανήκει επίσης στο σύμπλεγμα των Μικρών Ανατολικών Κυκλάδων, το παραδοσιακό φαγητό είναι επίσης το αρνάκι ή κατσικάκι στο φούρνο, γεμιστό με πλιγούρι ή ρύζι, βούτυρο, τυρί και συκωταριά, το οποίο τρώνε μετά την Ανάσταση και στη συνέχεια ξαναπηγαίνουν στην εκκλησία. Κάθε νονά ετοιμάζει και προσφέρει στο βαφτιστήρι της, μαζί με τα άλλα πασχαλινά δώρα, μία κουτσούνα, δηλαδή μία κουλούρα σε σχήμα κούκλας, στολισμένη με κόκκινο αυγό. Η γευστική πασχαλινή παράδοση της Ηρακλειάς επιβάλλει επίσης μελετίνια, δηλαδή γλυκά τυροπιτάκια.

Πάσχα στην Θηρασιά

Οι Θηρασιώτες βιώνουν πραγματικά το Πάσχα, μιας και όλα τα βράδια της Μεγαλοβδομάδας δεν λείπει κανένας από την εκκλησία και βοηθούν σε όλες τις προετοιμασίες στολισμού, καθαριότητας και σε ό,τι άλλο τους ζητηθεί. Οι νοικοκυρές, λίγο πριν την Ανάσταση, πηγαίνουν στο φούρνο το τσουκαλάκι με τα σγαρδούμια τους, που είναι αντεράκια τυλιγμένα ένα-ένα πάνω σε κλαράκια δεντρολίβανου, όπου προηγουμένως έχουν περαστεί με προσοχή τεμάχια αρνίσιας ή κατσικίσιας συκωταριάς -ένα είδος σουβλάκι με συκώτι θα μπορούσαμε να πούμε-, ενώ στο ίδιο τσουκάλι έχουν επίσης τοποθετήσει το κεφαλάκι και τα ποδαράκια του ζώου. Γυρνώντας από την Ανάσταση, όλοι περνούν από τον φούρνο για να πάρουν έτοιμο το Αναστάσιμο δείπνο τους. Από το Θηρασιώτικο τραπέζι δεν λείπουν βέβαια και τα μελιτίνια, από ντόπια μυζήθρα και μέλι.

Πάσχα στην Ίο

Οι νοικοκυρές ετοιμάζουν για το Πάσχα τα καλασούνια τους, μικρά τηγανητά πιτάκια με μέλι και μυζήθρα, ενώ το βράδυ της Ανάστασης ετοιμάζουν το βραστό κατσικάκι σούπα. Την Μεγάλη Παρασκευή, κατά την περιφορά των Επιταφίων των δύο Ενοριών του νησιού, τα εγκώμια ψάλλονται από χορωδίες γυναικών και κοριτσιών. Παλαιότερα, στις γειτονιές της Ίου ανήμερα το Πάσχα, δένονταν οι κούνιες, στο κέντρο της Χώρας, με τους νέους να κουνούν τις κοπέλες, που τραγουδούσαν παραδοσιακά τραγούδια αγάπης. Οι μεγαλύτεροι άνδρες έπαιζαν στην περιοχή των Μύλων τις μπάλες, ένα παιχνίδι με μικρές, σιδερένιες κόκκινες και πράσινες μπάλες, όπου κερδίζει τους περισσότερους πόντους, ο παίκτης που με το ρίξιμο της μπάλας του, πλησιάζει όσο το δυνατόν περισσότερο την μικρή μπάλα-στόχο, που ονομαζόταν φνίσκος ή μπούτσι.

Πάσχα στην Κέα

Κορυφαία στιγμή της Μεγάλης Εβδομάδας αποτελεί η έξοδος, το βράδυ της Μ. Παρασκευής, των τριών Επιταφίων της Ιουλίδας, οι οποίοι μέσα από σοκάκια και παραδοσιακά στεγάδια καταλήγουν στην κεντρική Πλατεία του χωριού. Τις μέρες του Πάσχα η Ιουλίδα και η Κορησσία βουλιάζουν από κόσμο, αφού έχουν συγκεντρωθεί εδώ, όχι μόνον οι Τζιώτες της Αθήνας, αλλά και οι αγρότες, που ζουν στις εξοχές του νησιού. Τα πλούσια πασχαλινά τραπέζια και τα νησιώτικα γλέντια είναι στο »φόρτε» τους. Την Κυριακή του Πάσχα το πρωί, μετά την Λειτουργία της Αγάπης, ο Ιούδας καίγεται στην Ιουλίδα, το Βουρκάρι και τον Οτζιά.

Πάσχα στην Κίμωλο

Το βράδυ της Μεγάλης Πέμπτης το συγκινητικό Μοιρολόι της Παναγιάς ακούγεται από τα χείλη των γυναικών που στολίζουν τον Επιτάφιο. Το ομοίωμα του Ιούδα φτιάχνεται από τα παιδιά και καίγεται ανήμερα το Πάσχα, ενώ οι κούνιες στήνονταν σε τουλάχιστον τρία διαφορετικά σημεία του Χωριού, πρωτεύουσας της Κιμώλου. Το ψητό κατσικάκι του φούρνου χαρακτηρίζει με τη μοναδική νοστιμιά του το πασχαλινό κιμωλιάτικο τραπέζι, του οποίου απαραίτητο συμπλήρωμα αποτελούν επίσης οι πασχαλινές κουλούρες, οι τυρένιες, οι αμαραθένιες και οι γλυκές μελόπιτες. Το αναστάσιμο δείπνο περιλαμβάνει βραστό αρνάκι με σούπα για να προσαρμοστεί και το στομάχι μετά την μακρά περίοδο της νηστείας.

Πάσχα στο Κουφονήσι

Την Μεγάλη Πέμπτη, μετά το πέρας της λειτουργίας, οι Κουφονησιώτες στολίζουν τον Επιτάφιο ψάλλοντας μοιρολόγια,  έως τις πρώτες πρωινές ώρες. Την  ώρα της Θείας Λειτουργίας την Μεγάλη Παρασκευή, χωρίζονται σε μικρές χορωδίες και ψάλλουν τα Εγκώμια εναλλάξ ανά στίχο, ενώ κατά την περιφορά του Επιταφίου, οι νέοι που τον συνοδεύουν κρατούν αναμμένα καπνογόνα, την ίδια στιγμή που δάδες με φωτιά έχουν τοποθετηθεί σε όλο το μήκος της παραλιακής οδού, προσφέροντας ένα εντυπωσιακό θέαμα. Ωστόσο, το Πάσχα στο Κουφονήσι είναι σχεδόν συνώνυμο με τον εορτασμό του πολιούχου του νησιού, Αγίου Γεωργίου, του οποίου η μνήμη εορτάζεται συνήθως την Δευτέρα του Πάσχα. Πρόκειται για το μεγαλύτερο πανηγύρι του λιλιπούτειου νησιού, που συγκεντρώνει πλήθος κόσμου από την Αθήνα και τα γειτονικά νησιά. Γίνεται περιφορά της εικόνας του Αγίου με συνοδεία ομοβροντιών από κάθε είδους εκρηκτικά, προσφέρεται δωρεάν φαγητό σε όλους τους προσκυνητές και στήνονται τρικούβερτα γλέντια, μιας και οι Κουφονησιώτες είναι από τους πιο γλεντζέδες Κυκλαδίτες.  

Πάσχα στην Κύθνο

Το Μεγάλο Σάββατο το βράδυ τελείται το συχώριο, έθιμο στο πλαίσιο του οποίου, για την ανάπαυση των ψυχών των συγγενών τους, οι Κυθνιοί φέρνουν στην εκκλησία κρέας ψητό, κρασί και ψωμί, που τα έχει ευλογήσει ο παπάς και τα προσφέρουν στους παρευρισκομένους. Στην Κύθνο, παλαιότερα στήνονταν κούνιες την Δευτέρα του Πάσχα, δίνοντας έτσι την ευκαιρία στους νέους και τις νέες να πλέξουν τα ειδύλλιά τους, μιας και όποιο ζευγάρι ανέβαινε στην κούνια δεσμευόταν ενώπιον Θεού και ανθρώπων για τον γάμο του. Την Τρίτη, από το πρωί, παρέες αποτελούμενες κυρίως από νέους, που την προηγούμενη μέρα είχαν συμμετάσχει στις κούνιες, γυρνούσαν στο χωριό με συνοδεία οργάνων και μάζευαν κόκκινα αυγά από τα σπίτια. Στην συνέχεια, έστρωναν το γλέντι με μεζέ τα κόκκινα αυτά αυγά, τα οποία για την εποχή εκείνη αποτελούσαν  εκλεκτό έδεσμα.

Πάσχα στην Μήλο

Το Σάββατο, του Λαζάρου, κοριτσάκια που κρατούν καλαθάκια στολισμένα με λουλούδια, τραγουδούν από πόρτα σε πόρτα τα κάλαντα του Λαζάρου. Στα τοπικά εδέσματα των ημερών συμπεριλαμβάνονται οι λαμπροκουλούρες, τα καλισούνια -είδος γλυκού με μηλέικη μυζήθρα- και τα πατσοπόδαρα, ποδαράκια χοιρινά τυλιγμένα με έντερα και μαγειρεμένα σούπα αυγολέμονο, που τρώγονται μετά την Ανάσταση. Επίσης οι καλασούνες, ένα είδος τσουρεκιού που δεν τρώγεται, αλλά προσφέρεται σε συγγενείς και κουμπάρους και φυλάσσεται στο εικονοστάσι του σπιτιού ως την επόμενη Λαμπρή. Στο χωριό Πλάκες, το απόγευμα της Μεγάλης Παρασκευής, πραγματοποιείται η αναπαράσταση της Αποκαθήλωσης του Χριστού. Το πιο χαρακτηριστικό όμως πασχαλινό έθιμο της Μήλου είναι το κάψιμο του Ιούδα. Ιδιαίτερα στα χωριά Τριοβάσαλος και Πέρα Τριοβάσαλος, όπου κορυφώνονται οι πασχαλινές εκδηλώσεις του νησιού, αρχίζει από νωρίς το πρωί του Πάσχα η περιφορά των ομοιωμάτων του Ιούδα. Οι άνδρες που τα κατασκεύασαν, τα τοποθετούν πάνω σε ένα γαιδούρι και με συνοδεία οργάνων, τα περιφέρουν σε όλο το χωριό, λέγοντας σατυρικά τραγούδια. Ο θίασος καταλήγει στην εκκλησία, όπου μετά την λειτουργία της Αγάπης, τα κρεμασμένα ομοιώματα πυρπολούνται, συγχρόνως και στα δυο χωριά, ενώ ταυτόχρονα οι άνδρες πετούν αυτοσχέδια εκρηκτικά, ανεβασμένοι σε ταράτσες σπιτιών.

Πάσχα στην Μύκονο

Οι Μυκονιάτισσες νοικοκυρές, όπως και όλες οι Κυκλαδίτισσες, ασπρίζουν και καθαρίζουν τα σπιτικά τους, ενώ το Σάββατο του Λαζάρου πλάθουν τα Λαζαράκια, ψωμάκια σε σχήμα ανθρώπινου σώματος. Το έθιμο του καψίματος του Ιούδα διατηρείται στο νησί με την φροντίδα των δραστήριων τοπικών Πολιτιστικών Συλλόγων. Αξίζει, επίσης, να παρακολουθήσετε το μοιρολόι της Παναγιάς από τον τοπικό Σύλλογο Γυναικών, όπου οι Μυκονιάτισσες ψέλνουν, μπροστά στον Επιτάφιο, τον συγκινητικά ανθρώπινο διάλογο μιας μητέρας με τον γιο της: «Δεν μου μιλείς, παιδάκι μου, δεν μου μιλείς, παιδί μου», «Αν γκρεμιστείς εσύ, κερά, γκρεμιέται ο κόσμος όλος», φέρνοντας τον Χριστό σε συγκινητικά ανθρώπινες διαστάσεις. Ωστόσο, δεν θα μπορούσαμε να μην αναφέρουμε εδώ ένα ακόμη χαρακτηριστικό θρησκευτικό έθιμο του νησιού, αν και δεν είναι καθαρά πασχαλινό, αλλά αφορά στην ευρύτερη περίοδο της Σαρακοστής, κατά το πρώτο Σάββατο της οποίας η εικόνα της Παναγίας της Τουρλιανής, κατεβαίνει από το ομώνυμο Μοναστήρι της Άνω Μεράς στην Χώρα της Μυκόνου. Η διαδρομή καλύπτεται με τα πόδια και η εικόνα ακολουθείται από πλήθος λαού και σύσσωμο τον κλήρο του νησιού. Εκτίθεται σε προσκύνημα στην Χώρα έως το Σάββατο του Λαζάρου, οπότε και επιστρέφει στην Μονή Τουρλιανής με το ίδιο τελετουργικό και την ίδια πάνδημη συμμετοχή.

Πάσχα στη Νάξο

Το πλέον εμβληματικό πασχαλινό ναξιώτικο φαγητό δεν είναι άλλο από  το λαμπριανό, δηλαδή το γεμιστό αρνάκι ή κατσικάκι, η γέμιση του οποίου -(μ)πατούδο στην ορεινή Νάξο και (μ)πάτουδο στην πεδινή-,  αποτελείται από ρύζι, τυριά, εντόσθια και ψιλοκομμένα χορταρικά, όπως σέσκουλα, σέλινο, άνηθο, μάραθο κ.άλ., που έχουν σιγοβράσει όλη τη νύχτα του Μ. Σαββάτου. Το Μ. Σάββατο οι νοικοκυρές φτιάχνουν επίσης τις αυγοκουλούρες και τα βαθρακάκια, κουλουράκια σε σχήμα 8 στολισμένα με ένα άσπρο και ένα κόκκινο αυγό. Την Κυριακή του Πάσχα, στην λειτουργία της Αγάπης, πραγματοποιείται η λιτανεία, η (γ)ύρα των εικόνων της εκκλησίας, στους δρόμους του χωριού. Παλαιότερα, πριν την λειτουργία έκαιγαν στην αυλή της εκκλησίας τον Οβραίο (Εβραίο). Άλλο έθιμο, που επίσης δυστυχώς έχει εκλείψει, είναι το Μοιρολόι της Παναγίας, το οποίο έψελναν γυναίκες νηστικές, μπροστά στον Επιτάφιο, όλη τη νύχτα της Μ. Παρασκευής προς το Μ. Σάββατο. Ένα από τα πολλά ξεχωριστά έθιμα των χωριών της Νάξου, στο οποίο αξίζει να αναφερθούμε, είναι αυτό με τα αναμμένα καλάμια, τα οποία οι νέοι στις Εγγαρές, τη Γαλήνη και τις Μέλανες -όπου ονομάζονται περιφάνες και θεωρείται ότι συμβολίζουν τις δάδες που κρατούσαν οι Ρωμαίοι, όταν πήγαιναν να συλλάβουν τον Χριστό- συλλέγουν και τοποθετούν στα σημεία των χωριών, απ’ όπου διέρχεται η περιφορά του Επιταφίου, δημιουργώντας μία μοναδική ατμόσφαιρα. Ολόκληρη την εβδομάδα που ακολουθεί το Πάσχα, την Νιά βδομάδα όπως λέγεται, το κυρίαρχο γεγονός για την ναξιώτικη κοινωνία ήταν οι κούνιες, που στήνονταν σε κάθε χωριό και κάθε γειτονιά.

Πάσχα στην Πάρο

Στο Κυκλαδονήσι αυτό έχουμε ένα μοναδικό έθιμο, που πραγματοποιείται στην Μάρπησσα Πάρου το βράδυ της Μ. Παρασκευής. Κατά την διάρκεια της περιφοράς του Επιταφίου τελούνται θρησκευτικά δρώμενα με αναπαραστάσεις του Θείου δράματος. Κάτοικοι του χωριού ντυμένοι ανάλογα, υποδύονται τους διάφορους ρόλους -Ρωμαίοι στρατιώτες, μαθητές του Χριστού κ.λπ.-, έχοντας στηθεί στο πιο κατάλληλο για το θέμα τους σημείο του χωριού, που λειτουργεί ως σκηνικό. Έτσι, ακολουθώντας κανείς τον Επιτάφιο, μπορεί να παρακολουθήσει σκηνή-σκηνή, όλο το μαρτύριο του Ιησού, από την είσοδο στα Ιεροσόλυμα, το Μυστικό Δείπνο και την προσευχή στο Όρος των Ελαιών, έως το Μαρτύριο της Σταύρωσης και την Ανάστασή του, σε πραγματικά εκπληκτικά σκηνοθετημένους »ζωντανούς πίνακες» και μάλιστα με την χρονική σειρά που συνέβησαν.

Πάσχα στην Σαντορίνη

Το σαντορινιό πασχαλινό τραπέζι ευωδιάζει από τα μελιτίνια, γλυκά φτιαγμένα με ζάχαρη, αυγά και μυζήθρα, ενώ το κατσικάκι, το ριφάκι όπως το αποκαλούν οι ντόπιοι, μαγειρεύεται ψητό ή σούπα με σγαρδούμια. Σε παλαιότερες πιο δύσκολες εποχές, η σούπα μπορούσε να είναι και από κόκορα. Το Σάββατο του Λαζάρου, στις πλατείες των χωριών της Σαντορίνης, οι κάτοικοι στήνουν τον Λάζαρο, έναν πελώριο ξύλινο σταυρό τυλιγμένο με αλισμαρί και λουλούδια.  Στον Πύργο, το βράδυ της Μεγάλης Παρασκευής, μετά την Αποκαθήλωση, αρχίζει η νεκρική πομπή του Ιησού στα σοκάκια του χωριού. Εκατοντάδες κουτάκια με εύφλεκτο υλικό, τοποθετημένα στις στέγες και τους τοίχους του Ενετικού Κάστρου, ανάβουν και φλέγονται δημιουργώντας μία υποβλητική και μοναδική ατμόσφαιρα, ενώ οι γυναίκες, από τις αυλές των σπιτιών τους, ραίνουν την πομπή του Επιταφίου με ροδόνερο. Επίσης στον Πύργο, το ομοίωμα του Ιούδα κρεμιέται από την Κυριακή των Βαΐων και παραμένει εκεί όλη την Μεγάλη Εβδομάδα. Την Κυριακή του Πάσχα το πρωί, πραγματοποιείται η δίκη του Ιούδα, στηριγμένη μεν σε κάποιο τυποποιημένο διάλογο, παρέχοντας όμως παράλληλα και μεγάλο περιθώριο αυτοσχεδιασμών. Στην συνέχεια ο Ιούδας εκτελείται, με απανωτούς πυροβολισμούς, που  προκαλούν διαδοχικές εκπυρσοκροτήσεις των εκρηκτικών υλών, που είναι κρυμμένες στο κουφάρι του.

Πάσχα στην Σέριφο

Την Μεγάλη Παρασκευή μετά την αποκαθήλωση ή το Μεγάλο Σάββατο νωρίς το πρωί συγκεντρώνονται κατά ομάδες οι συγγενείς και σφάζουν όλοι μαζί τα πασχαλινά κατσικάκια. Η όλη διαδικασία καταλήγει σε γλέντι και οινοποσία και τελειώνει αργά το μεσημέρι του Μ. Σαββάτου, ώστε να προετοιμαστούν όλοι για την Ανάσταση, όπου όλες οι οικογένειες πηγαίνουν στην εκκλησία με ένα καλαθάκι μέσα στο οποίο τοποθετούν τυρί, κουλούρια και τόσα κόκκινα αυγά όσα τα μέλη της οικογένειας. Την Κυριακή στήνονται οι κούνιες, όπου τραγουδιούνται και τα κοτσάκια, τα πειρακτικά τραγούδια. Αν κάποιος νεαρός καταφέρει να κουνήσει μια κοπέλα, αυτό σημαίνει ότι ο κουνιστής θα παντρευτεί αυτήν που κούνησε. Το έθιμο διατηρείται σχεδόν αναλλοίωτο και κυρίως στα χωριά Καλλίτσο και Παναγιά Σερίφου, όπου η κούνια στήνεται στην πλατεία του χωριού μπροστά στην εκκλησία της Παναγίας.

Πάσχα στην Σίκινο

Τον γευστικό τόνο στο μικρόα αυτό Κυκλαδονήσι δίνουν οι μελόπιτες, φτιαγμένες από ντόπια μυζήθρα και μέλι, ενώ το έθιμο της κούνιας έχει εκλείψει, όπως και σε πολλά άλλα νησιά. Το μεγαλύτερο όμως γεγονός των ημερών, θα λέγαμε ότι είναι το πανηγύρι της Ζωοδόχου Πηγής -Χρυσοπηγή την αποκαλούν οι ντόπιοι-, την Παρασκευή του Πάσχα. Μετά τον εσπερινό, προσφέρεται φαγητό σε όλους τους προσκυνητές, ενώ αργότερα στα μαγαζιά της Χώρας στήνονται τρικούβερτα γλέντια, που τελειώνουν το πρωί, πριν την έναρξη της λειτουργίας.

Πάσχα στην Σίφνο

Το παραδοσιακό πασχαλινό φαγητό των Σιφνιών είναι μαστέλο, το αρνάκι δηλαδή ψημένο πάνω σε αμπελόκλαδα μέσα σε μαστέλο, δηλαδή σε πήλινο δοχείο, από το οποίο και ονοματοδοτείται το πεντανόστιμο αυτό φαγητό. Η γεύση του είναι μοναδική, παρ’ όλο που τα υλικά του είναι μόνο κόκκινο κρασί, μπόλικος άνηθος και αλατοπίπερο. Μοναδικά επίσης είναι τα περίφημα »πουλιά της Λαμπρής», που δεν είναι τίποτα άλλο από πασχαλινά κουλουράκια, που η φαντασία της Σιφνιάς νοικοκυράς τους δίνει χίλια δυο σχήματα, όπως ανθρωπάκια, πτηνά, ζώα, ερπετά, ψάρια, λουλούδια και καλαθάκια. Όλα είναι στολισμένα με κόκκινο αυγό κι έχουν συγκεκριμένο προορισμό για το σε ποιούς θα προσφερθούν και πότε θα καταναλωθούν. Ο Σιφνιός λαογράφος Αντώνης Τρούλλος εξηγεί την ονομασία »πουλιά» με δύο εκδοχές: α) εκφράζει την πίστη των χριστιανών ότι με την Ανάσταση του Κυρίου ανασταίνονται όλα τα έμψυχα και άψυχα στη γη και β) εκφράζει τις σκέψεις της νοικοκυράς, η οποία καθώς πλάθει τα »πουλιά» της, αντικρίζει από το ανοιχτό παράθυρο της τα πουλιά του ουρανού, να πεταρίζουν χαρούμενα. Στη Σίφνο, όπως και σε άλλα νησιά, το Χριστός Ανέστη συνοδεύεται από ομοβροντίες, που προέρχονται από τα φυλαχτά και τους γλόμπους, τα αυτοσχέδια εκρηκτικά. Από την Κυριακή στήνονται και οι κούνιες, ευκαιρία στα παλαιότερα χρόνια για γλυκοιτάγματα μεταξύ των νέων, ευκαιρία στις μέρες μας για τον Πολιτιστικό Σύλλογο Σίφνου να δράσει, αναβιώνοντας το έθιμο αυτό, όπως και το κάψιμο του Ιούδα.

Κουνήσετέ με αψηλά να δω τον Αρτεμώνα, να δω και την Κεράτσα μου που βράζει μακαρόνια.

Πάσχα στην Σύρο

Στην Σύρο το Πάσχα αποπνέει μία μοναδική μεγαλοπρέπεια, που οφείλεται κυρίως στον κοινό εορτασμό του Ορθόδοξου και του Καθολικού Πάσχα, ανεξάρτητα από την κανονική ημερομηνία της Καθολικής γιορτής, γεγονός που αποτελεί μία από τις ελάχιστες παγκοσμίως περιπτώσεις ταυτόχρονου εορτασμού από Ορθοδόξους και Καθολικούς χριστιανούς. Οι Επιτάφιοι των Καθολικών έχουν ως σημεία εκκίνησης τον ναό του Σαν Τζώρτζη (Αγίου Γεωργίου), στην Άνω Σύρο και τον ναό της Ευαγγελίστριας στην Ερμούπολη, την ίδια στιγμή που οι Επιτάφιοι των Ορθοδόξων ξεκινούν από τις ενορίες του Αγίου Νικολάου, της Κοιμήσεως και της Μεταμορφώσεως και αφού ολοκληρώσουν τις περιφορές τους συναντώνται στην Πλατεία Μιαούλη, όπου γίνεται δέηση. Οι ύμνοι της χορωδίας του Αγίου Νικολάου και η μπάντα του Δήμου, σε συνδυασμό με το πλήθος πιστών που συμμετέχουν,  δημιουργούν μία ατμόσφαιρα άκρως κατανυκτική. Κατά την περιφορά των ορθόδοξων Επιταφίων ακολουθούν τη λιτανεία πιστοί με κοντάρια, όπου βρίσκονται κρεμασμένα χιτώνας, σφουγγάρι και ζάρια, συμβολίζοντας τα πάθη του Χριστού. Στην ορθόδοξη εκκλησία της Ανάστασης, στο λόφο του Βροντάδου, η Πρώτη Ανάσταση, το πρωί του Μεγάλου Σαββάτου, αναγγέλεται με πανδαιμόνιο κρότων από τα χτυπήματα στασιδιών, ενώ το βράδυ της ίδιας ημέρας, την ώρα της Ανάστασης, ολόκληρη η Ερμούπολη, η πρωτεύουσα των Κυκλάδων, φεγγοβολάει κάτω από τα βεγγαλικά, που εκτοξεύονται από τον λόφο της Ανάστασης. Μετά την αναστάσιμη λειτουργία, οι Καθολικοί κάνουν την περιφορά του αγάλματος του Ιησού, τοποθετημένου σε χρυσό ανοικτό κουβούκλιο και καλυμμένου με βιολέτες, λεμονανθούς και πασχαλιές, ενώ ακολουθούν τα πολύχρωμα λάβαρα των διαφόρων αδελφοτήτων. Το απόγευμα της Κυριακής του Πάσχα, μετά τον Εσπερινό, πραγματοποιείται το κάψιμο του Ιούδα στον Ι.Ν. της Κοίμησης της Θεοτόκου. 

Πάσχα στην Σχοινούσα 

Στο νησάκι αυτό των Μικρών Ανατολικών Κυκλάδων, ανήμερα του Πάσχα όλοι οι κάτοικοι συγκεντρώνονται στην κεντρική πλατεία και παίζουν «μπίλιους», ένα παραδοσιακό παιχνίδι παρόμοιο του bowling. Το γευστικό στίγμα της σχοινουσιώτικης πασχαλιάς το δίνει, όπως και στα γειτονικά νησάκια Δονούσα, Ηρακλειά και Κουφονήσι, το γεμιστό αρνάκι ή κατσικάκι στον φούρνο.

Πάσχα στην Τήνο

Το Σάββατο του Λαζάρου οι γυναίκες ετοιμάζουν τα Λαζαράκια, από ζύμη πλεγμένη σε σχήμα κοτσίδας και τα παιδιά τραγουδούν τα κάλαντα του Λαζάρου. Τα ξημερώματα της Μ. Παρασκευής και του Μ. Σαββάτου οι Τηνιακοί πηγαίνουν κατά συντροφιές και ανάβουν τα καντήλια στα ξωκλήσια του νησιού. Την Μεγάλη Παρασκευή, στην Χώρα της Τήνου, οι περιφορές των Επιταφίων συγκλίνουν στη μαρμάρινη εξέδρα της παραλίας, σε μία κατανυκτική ατμόσφαιρα. Στα Υστέρνια τα παιδιά, αλλά και πολλοί μεγάλοι, γεμίζουν τις τσέπες τους με κόκκινα αυγά και τις παραδοσιακές τυρόπιτες, για να ευλογηθούν στην εκκλησία κατά την Αναστάσιμη λειτουργία. Από την Κυριακή ήδη στήνονται οι κούνιες. Στον Κτικάδο και την Καρδιανή, υπάρχει το έθιμο της Αγάπης, την Δευτέρα του Πάσχα, όπου μετά την πανηγυρική λειτουργία, όλοι οι χωρικοί κι όσοι ξένοι βρεθούν στο χωριό, λαμβάνουν μέρος στο πλούσιο γεύμα της Αγάπης. Τέλος, όλα τα ξωκλήσια του νησιού πρέπει να λειτουργηθούν και να αναστηθούν, κατά τη διάρκεια της Πεντηκοστής, τελετές που παρακολουθεί πολύς κόσμος απ’ όλα τα χωριά της Τήνου.

Πάσχα στην Φολέγανδρο

Στο νησί αυτό των νότιων Κυκλάδων παραμένει αναλλοίωτο το έθιμο της περιφοράς της εικόνας της Παναγίας, το οποίο ξεκινάει το μεσημέρι της Κυριακής με το κατέβασμα της Παναγίας από τον ναό της, που βρίσκεται στο ύψωμα πάνω από τη Χώρα και ολοκληρώνεται την Τρίτη του Πάσχα το απόγευμα με την επιστροφή της. Στο διάστημα αυτό έχει περάσει από όλα τα χωριά του νησιού κι έχει μπει σε όλα ανεξαιρέτως τα σπίτια, ακόμα και τα καΐκια των Φολεγανδρίων. Όλες οι διαδρομές καλύπτονται με τα πόδια, την Παναγία ακολουθεί πλήθος κόσμου, ενώ οι ομοβροντίες από εκρηκτικά και οι ήχοι από τα καμπανάκια, που κρατούν τα παιδιά, δεν σιγούν καθόλου. Σε διάφορα σημεία της διαδρομής πραγματοποιούνται δεήσεις, κυρίως έξω από ξωκλήσια, ενώ τα βράδια εσπερινοί και ολονυχτίες τελούνται  στις εκκλησίες, όπου διανυκτερεύει η Παναγία. Σε όλα ανεξαιρέτως τα σπίτια της Φολεγάνδρου -πλην όσων πενθούν-, αυτές τις τρεις ημέρες υπάρχει στρωμένο τραπέζι με κάθε είδους μεζέδες, ποτά και γλυκίσματα. Τα γλέντια δίνουν και παίρνουν κάθε βράδυ, όχι όμως στο χωριό όπου βρίσκεται η εικόνα. Το γευστικό στίγμα των ημερών δίνουν οι μελόπιτες από μυζήθρα και ντόπιο μέλι, καθώς και οι πίτες, πρωτότυπες ατομικές τυρόπιτες σε σχήμα και μέγεθος ατομικής πίτσας. Το έθιμο της κούνιας έχει δυστυχώς σβήσει.

Copyright ©Katerina Marinaki. All Rights Reserverd.
ΑΠΑΓΟΡΕΥΕΤΑΙ η αναδημοσίευση, η αναπαραγωγή, ολική, μερική ή περιληπτική του περιεχομένου του παρόντος web site με οποιονδήποτε τρόπο, χωρίς προηγούμενη γραπτή άδεια της κατόχου του Κατερίνας Μαρινάκη. Νόμος 2121/1993 και κανόνες Διεθνούς Δικαίου που ισχύουν στην Ελλάδα.