3 Μαστιχοχώρια – στολίδια της Χίου: Μεστά, Ολύμποι, Πυργί

By katermarinaki10 Αυγούστου 2021

Η Μυροβόλος Χίος, ένα από τα μεγαλύτερα και ομορφότερα νησιά του Αιγαίου, φημίζεται στα πέρατα του κόσμου, ήδη από την αρχαιότητα, για την μονάκριβη μαστίχα της, τόπο παραγωγής της οποίας αποτελούν οι μεσαιωνικοί οικισμοί της Νότιας Χίου, τα περίφημα Μαστιχοχώρια. Η ίδρυση των οικισμών αυτών χρονολογείται από την Βυζαντινή περίοδο και παρά τις φθορές και τις καταστροφές που έχουν υποστεί στο πέρασμα των αιώνων εξακολουθούν να αποτελούν μνημεία πολιτιστικής κληρονομιάς. Κατά την περίοδο της Γενουοκρατίας (1346 – 1566) συστηματοποιείται η καλλιέργεια της μαστίχας και ιδρύονται τα Μαστιχοχώρια σε θέσεις αθέατες από την θάλασσα και διάταξη σε φρουριακή μορφή με σκοπό την προστασία των χωρικών από τους επιδρομείς, που μάστιζαν το Αιγαίο κατά τους μεσαιωνικούς χρόνους. Οι Ιουστινιάνι γνωρίζοντας την σπουδαιότητα, την σπανιότητα και κατά συνέπεια την υψηλή τιμή της μαστίχας, ενδιαφέρθηκαν από την αρχή για την απόκτηση του απόλυτου ελέγχου και την καλύτερη δυνατή εκμετάλλευση αυτού του μονοπωλιακού προϊόντος. Για τον λόγο αυτό, άλλωστε, προσπάθησαν να προστατεύσουν τη μαστίχα από τις επιδρομές των πειρατών, των λαθρεμπόρων και των ανεξέλεγκτων καλλιεργητών.

Χαρακτηριστική εικόνα από τα *Μαστιχοχώρια* της *Χίου*.

Στον ιστότοπο της Ένωσης Μαστιχοπαραγωγών Χίου διαβάζουμε σχετικά: «Σε όλα τα χωριά παρατηρούνται κοινά χαρακτηριστικά στην πολεοδομική συγκρότηση: έχουν κλειστό τετράπλευρο σχήμα και τα τελευταία προς τα έξω σπίτια σχηματίζουν περιμετρικά το αμυντικό τείχος του οικισμού. Στο κέντρο του κάθε οικισμού υπήρχε ψηλός ορθογώνιος πύργος και μικρότεροι κυλινδρικοί πύργοι στις γωνίες του τείχους. Οι δρόμοι δεν ακολουθούν γεωμετρικές χαράξεις και η είσοδος στους οικισμούς ήταν δυνατή συνήθως από μια μόνο πρόσβαση. Τα σπίτια ακολουθούν σε γενικές γραμμές τις ίδιες αρχές ως προς την οργάνωση των χώρων τους αλλά παρόλα αυτά εμφανίζουν ποικιλία. Είναι λιθόκτιστα, με ισόγειο και έναν όροφο και οι χώροι τους καλύπτονται από ημικυλινδρικούς θόλους (γέρματα). Στο ισόγειο ήταν οι στάβλοι και οι αποθήκες για τα γεωργικά προϊόντα, ενώ στον όροφο βρίσκονταν τα δωμάτια κατοικίας που αναπτύσσονταν γύρω από έναν κεντρικό υπαίθριο χώρο, το «πουντί», που χρησίμευε για τον ηλιασμό και τον αερισμό του ορόφου. Τα δώματα όλων των σπιτιών ήταν σχεδόν στο ίδιο ύψος, ώστε να είναι εύκολη η διαφυγή των κατοίκων από σπίτι σε σπίτι, σε περίπτωση κινδύνου. Από τα Μαστιχοχώρια, καλύτερα διατηρούνται εκείνα που δεν υπέστησαν μεγάλες ζημιές στον καταστροφικό σεισμό του 1881, δηλαδή το Πυργί, τα Μεστά, οι Ολύμποι και λιγότερο η Βέσσα, η Καλαμωτή και η Ελάτα».

ΜΕΣΤΑ

*Μεστά*, ένα από τα ωραιότερα και πιο καλοδιατηρημένα χωριά – κάστρα όχι μόνο της *Χίου*, αλλά και ολόκληρου του *Αιγαίου*!

Τα Μεστά κτίστηκαν κατά την Βυζαντινή περίοδο, αλλά οχυρώθηκαν κατά τον 12ο αι., από τους Γενουάτες. Κι εδώ, όπως και σε όλα τα μεσαιωνικά χωριά, συναντούμε την κεντρική πύλη, την αποκαλούμενη »πύλη του Καπετάνιου», όμως ο κεντρικός κυκλικός πύργος του κάστρου έχει αντικατασταθεί εδώ από την μεγάλη εκκλησία των Ταξιαρχών. Άλλες αξιόλογες εκκλησίες των Μεστών είναι ο Άγιος Γεώργιος και η Αγία Παρασκευή καθώς και ο παλιός Ταξιάρχης. Η κεντρική πλατεία, το »Λιβάδι», όπως το λένε οι Μεστούσοι, είναι ο μοναδικός ανοιχτός χώρος του χωριού, γεμάτη ταβερνούλες, καφενεία, μπαράκια, αλλά και κοινωνικές εκδηλώσεις της ζωής των ντόπιων. Εδώ, κάθε χρόνο τις Αποκριές αναβιώνει το παμπάλαιο έθιμο του »Αγά» και εδώ επίσης προσφέρεται και η σούμα, τοπικό είδος τσίπουρου, από απόσταξη σύκων. Η βόλτα στα στενά δρομάκια του χωριού μάς πείθει για τις ομοιότητες της αρχιτεκτονικής του με αυτής των άλλων μεσαιωνικών χωριών, εκείνο όμως που μας εντυπωζιάζει, είναι το πόσο αναλλοίωτα έχουν παραμείνει στο πέρασμα των χρόνων, τα χαρακτηριστικά αυτά.

Το χωριό, το οποίο δεσπόζει σε μια μικρή κοιλάδα, κτίστηκε στα βυζαντινά χρόνια, σε πενταγωνικό και κλειστό τετράπλευρο σχήμα με δαιδαλώδη εσωτερικά δρομάκια…

…ενώ τα σπίτια που ήταν χτισμένα στην εξωτερική πλευρά έπαιζαν τον ρόλο τείχους και γι’ αυτό δεν είχαν παράθυρα προς τα έξω.

Τα δαιδαλώδη, στενά, εσωτερικά δρομάκια μοιάζουν με έναν μεγάλο λαβύρινθο, με την ιδιόμορφη αυτή αρχιτεκτονική του χωριού να εξυπηρετεί…

…την άμυνά του απέναντι στις πειρατικές επιδρομές της εποχής, που είχαν ως στόχο την πολύτιμη μαστίχα και αργότερα απέναντι στους Τούρκους.

Η ατμόσφαιρα του χωριού είναι πραγματικά μοναδική και μαγική! Περπατώντας στα στενά σοκάκια του…

…έχεις συνεχώς την αίσθηση ότι θα ξεπηδήσουν μπροστά σου μεσαιωνικές μορφές, για να σε ρωτήσουν με απορία από που ξεφύτρωσες και τι ζητάς στον τόπο τους!

Στο χωριό υπάρχει πλήθος εκκλησιών, κυρίως μικρών, πλήρως ενταγμένων στον πολεοδομικό ιστό, που ξεχωρίζουν από το περιορισμένο -σε σχέση με τα σπίτια- ύψος και την δίρριχτη στέγη τους. Μεγαλύτερος και σημαντικότερος σήμερα ο Ι.Ν. των Ταξιαρχών…

…που χτίστηκε το 1868 στη θέση του παλιού κυκλικού πύργου του κάστρου…

…ο οποίος εγκαταλείφθηκε μετά την απόσυρση των Γενουατών και κατά την τουρκική κατοχή. Η κατεδάφισή του ξεκίνησε το 1858 και διήρκεσε δύο χρόνια, ενώ η κατασκευή της εκκλησίας άρχισε αμέσως μετά και ολοκληρώθηκε το 1868. Ολόκληρη η έκταση της εκκλησίας μαζί με την αυλή καταλαμβάνει 985,5 τ.μ., ενώ το κτήριο έχει επιφάνεια 450 τ.μ. Ο Ι.Ν. των Ταξιαρχών είναι ο μεγαλύτερος στην *Χίο* και ένας από τους μεγαλύτερους στην Ελλάδα.

Το εντυπωσιακό εσωτερικό του ναού χωρίζεται σε 3 διαδρόμους εκ των οποίων ο κεντρικός είναι υπερυψωμένος και αφιερωμένος στους Ταξιάρχες, ενώ ο βόρειος είναι αφιερωμένος στον Άγιο Χαράλαμπο και ο νότιος στους Αγίους Αποστόλους. Το τέμπλο της εκκλησίας ήταν αρχικά ξύλινο, ενώ το σημερινό, του 1895, είναι κατασκευασμένο από μάρμαρο.

«Ο Μεγάλος Ταξιάρχης» ονομάζεται έτσι προκειμένου να διακρίνεται από την άλλη εκκλησία του Ταξιάρχη *Μεστών*, η οποία είναι αρχαιότερη και μικρότερη σε μέγεθος και ονομάζεται «Ο Παλιός Ταξιάρχης», χρονολογείται δε στις αρχές του 15ου αιώνα. Το τέμπλο της εκκλησίας, κατασκευασμένο από κορμό καρυδιάς, αποτελεί ένα πραγματικά αξιοθαύμαστο και σπάνιο δείγμα τοπικής ξυλογλυπτικής, κοσμημένο με απεικονίσεις από την Παλαιά και την Καινή Διαθήκη. Η ημερομηνία κατασκευής του είναι η 14η Απριλίου 1833.

Δίπλα στην μεγάλη εκκλησία του Ταξιάρχη βρίσκεται η κεντρική πλατεία του χωριού, το «Λιβάδι», τόπος συγκέντρωσης των ντόπιων, αλλά και των επισκεπτών του χωριού, καθώς εδώ πραγματοποιούνται πλήθος εκδηλώσεων.

Τα *Μεστά* είναι ένας από εκείνους τους τόπους που πρέπει να επισκεφθεί κανείς τουλάχιστον μία φορά στη ζωή του! Είναι ένα ολοζώντανο χωριό, που σε καμία περίπτωση δεν θυμίζει την πραγματική ηλικία του!

Βόρεια του χωριού συναντούμε τον Λιμένα *Μεστών,* »το Νότιον», όπως τον ονόμαζε ο Στράβωνας, που τα τελευταία χρόνια αναπτύσσεται ταχύτατα. Στο δεξί μέρος του όρμου βρίσκεται το υπερσύγχρονο λιμάνι, ενώ η αριστερή πλευρά προσφέρεται για κολύμπι.

Πρόκειται για μία μικρή παραλία με βότσαλα και γραφικές ταβερνούλες, που προσφέρουν ολόφρεσκα ψάρια και θαλασσινά, ενώ διατίθενται και ενοικιαζόμενα δωμάτια.

ΟΛΥΜΠΟΙ

Τα δρομάκια των *Ολύμπων* είναι στενά και λιθόστρωτα, συνδέονται δε με την κεντρική πλατεία του χωριού.

Οι Ολύμποι είναι ένα ακόμη μεσαιωνικό χωριό της Χίου με φρουριακό χαρακτήρα, τα εξωτερικά σπίτια του οποίου σχημάτιζαν τείχος χωρίς ανοίγματα, αφήνοντας μόνο μια κεντρική πύλη για την είσοδο στον οικισμό. Ο αμυντικός πύργος στο κέντρο του χωριού διατηρείται μισοερειπωμένος και περιτρυγυρισμένος από στενά δρομάκια με πέτρινα τόξα, που ενώνουν τα σπίτια μεταξύ τους, εξοικονομώντας πολύτιμο χώρο. Η Τράπεζα των Ολύμπων, στην θέση Βλυχός, είναι ένα καλοδιατηρημένο μεσαιωνικό, διώροφο κτήριο, στις αίθουσες του οποίου γινόταν εδώ και αιώνες τα πατροπαράδοτα γεύματα των Λυμπούσικων γάμων.

Το σχήμα των σπιτιών του χωριού, οι μη επιχρισμένοι τοίχοι και οι μικροί κοινόχρηστοι χώροι…

…πείθουν τους επισκέπτες ότι οι *Ολύμποι,* όπως και τα λοιπά μεσαιωνικά χωριά της *Χίου.*..

…χτίστηκαν με βάση ένα συγκεκριμένο σχέδιο, το οποίο πιθανότατα είχε εκπονηθεί από τους Γενοβέζους.

Στο κέντρο των *Ολύμπων* υψώνεται ο αμυντικός πύργος, με 20 μέτρα ύψος, όπου οι κάτοικοι έβρισκαν καταφύγιο σε περίπτωση επίθεσης.

Εντυπωσιακή εικόνα με κυρίαρχο στοιχείο τα «ξυστά» μοτίβα.

Ο ενοριακός ναός των *Ολύμπων,* η «χωριοεκκλησιά», τιμάται στο όνομα του Αγίου Γεωργίου, ενώ αξιόλογη είναι επίσης η εκκλησία της Αγίας Παρασκευής με το ξυλόγλυπτο τέμπλο της…

…αλλά και ο πετρόκτιστος ναός του Ταξιάρχη.

ΠΥΡΓΙ

Το *Πυργί* επλήχθει ελάχιστα από τον σεισμό του 1881 κι έτσι διατηρεί και εσωτερικά την μεσαιωνική του όψη.

Πυργί, το περίφημο »ζωγραφιστό χωριό», ο μεγαλύτερος και σημαντικότερος μεσαιωνικός οικισμός της Χίου, που παρουσιάζει τεράστιο ιστορικό, αλλά και αρχιτεκτονικό ενδιαφέρον και βρίσκεται στην ανατολικό-μεσημβρινή πλευρά του λόφου Πατέλλα. Ο οικισμός έχει ωοειδές σχήμα και περιβάλλεται από μεσαιωνικό περίβολο, ο οποίος αποτελεί τον εξωτερικό τοίχο των ακραίων σπιτιών του. Η οχυρωματική του διάταξη οφείλεται στους Γενουάτες και σήμερα, μπορεί κανείς να διακρίνει ίχνη από το περιμετρικό, πέτρινο τείχος, με τους 4 γωνιακούς πυργίσκους, που καθιστούσαν το Πυργί ένα κλειστό, τετράπλευρο οικισμό με πυκνή δόμηση. Στο κέντρο του υψωνόταν ο πύργος, που έδωσε και τ’ όνομά του στο χωριό, αποτελούμενος από ισόγειο και δύο ορόφους, σε συνολικό ύψος 18 μέτρων. Σήμερα, ελάχιστα ερείπιά του διασώζονται, εξαιτίας κυρίως του σεισμού του 1881. Αντίθετα, καλοδιατηρημένα στέκονται ως σήμερα τόσο ο βυζαντινός ναός των Αγίων Αποστόλων του 13ου-14ου αι. με πλούσιο κεραμικό διάκοσμο και τοιχογραφίες του Αντωνίου Δομέστιχου Κυνηγού του Κρητός, όσο και η κεντρική εκκλησία του χωριού, η Κοίμηση της Θεοτόκου, χτισμένη το 1694. Ο ναός του Ταξιάρχη του 1680, η ακόμα παλαιότερη εκκλησία της Υπαπαντής και το μοναστήρι του Αγίου Γεωργίου με τον ξενώνα του, διακοσμημένο με ξυστά, συμπληρώνουν το χάρτη των εκκλησιαστικών μνημείων της περιοχής. Τα σπίτια των Πυργούσων είναι διώροφα ή τριώροφα, συνεχόμενα, στενά και ψηλά, χωρισμένα με στενά δρομάκια, που πολύ συχνά γεφυρώνουν ημικυλινδρικές καμάρες, οι οποίες δημιουργούν τα »σκεπαστά» δωμάτια ή »δοξάρια», όπως τα αποκαλούν οι ντόπιοι. Το χαρακτηριστικό γνώρισμα του Πυργίου είναι τα περίφημα ξυστά του, που κοσμούν τις προσόψεις των περισσότερων οικημάτων του χωριού. Κατάγονται είτε από τα αντίστοιχα »graffities» της Γένουας, είτε, σύμφωνα με άλλη άποψη, από την Κωνσταντινούπολη. Η διαδικασία τους είναι μεν απλή, απαιτεί όμως πείρα και υπομονή. Την μοναδική ατμόσφαιρα του χωριού συμπληρώνουν χρωματικά τα περίφημα »πυργούσικα» ντοματάκια, που περασμένα σε κλωστή από τα κοτσανάκια τους -για να μην τραυματιστεί η φλούδα τους- κρέμονται σαν τεράστια λαχταριστά κομπολόγια στα μικρά μπαλκονάκια των σπιτιών. Πολύ κοντά στο Πυργί βρίσκονται τα ερείπια του χωριού Μέναγρος, που οι κάτοικοι του το εγκατέλειψαν την εποχή της Γενουατοκρατίας, προκειμένου να εγκατασταθούν στο Πυργί.

Οι προσόψεις των σπιτιών είναι το σήμα κατατεθέν του *Πυργίου*, με τα περίφημα «ξυστά» να δημιουργούν ιδιαίτερα γεωμετρικά σχήματα και να δίνουν στο χωριό τον μοναδικό χαρακτήρα του, διάσημο στα πέρατα του κόσμου!

Τα «ξυστά» αρχίζουν πάντα σχεδόν από τα μισά της πόρτας ή και πάνω από αυτήν. Τα σχέδιά τους αποτελούνται από τετράγωνα, ρόμβους και τρίγωνα, ενώ πολλά απ’ αυτά απεικονίζουν μπουκέτα λουλουδιών σε βάζο, πελαργούς, κλαδιά δέντρων, φύλλα κ.λπ. Εδώ η κεντρική πλατεία του χωριού.

Η διαδικασία δημιουργίας των «ξυστών» ξεκινά με ένα καλό επίχρισμα, το οποίο ακολουθεί ένα δεύτερο επίχρισμα με μαύρη άμμο, που την προμηθεύονται από την παραλία Μαύρα Βόλια.

Έπεται ένα τρίτο επίχρισμα με ασβέστη, στον οποίο, όταν είναι ακόμα φρέσκος, χαράζουν με τη βοήθεια διαβήτη και χάρακα τα επιθυμητά σχέδια, με μεγάλη προσοχή ώστε να διατηρείται η οριζόντια διάταξη των ζωνών και η λεπτομέρεια του σχεδίου. Μετά χαράζουν, ουσιαστικά «ξύνουν» -εξ ου και η ονομασία τους-, τα σχέδια αυτά με ένα πιρούνι. Το χαραγμένο σχέδιο, από το οποίο αφαιρείται το στρώμα του ασβέστη, παίρνει σκούρο χρώμα -από το υποκείμενο στρώμα της μαύρης άμμου- και τα εντυπωσιακά πυργούσικα «ξυστά» είναι πλέον έτοιμα!

Τα πυργούσικα σπίτια βρίσκονται το ένα κολλητά με το άλλο και η αίσθηση πως το χωριό χτίστηκε έτσι ώστε να παρέχει τη μέγιστη δυνατή προστασία στους κατοίκους του, είναι διάχυτη, καθώς ο επισκέπτης περπατά στα γραφικά δρομάκια του.

Οι μοναδικοί αυτοί ζωγραφιστοί τοίχοι αποτελούν το τέλειο φόντο για την ανάδειξη των «κολιέ» από κατακόκκινα ντοματάκια! Ο τρόπος με τον οποίο κρεμούν τις ντομάτες στους τοίχους είναι απλός και συνάμα άκρως εντυπωσιακός.

Οι ντοματούλες διατηρούνται σε δροσερό και σκιερό μέρος ολόκληρο τον χειμώνα, χωρίς να χάνουν τίποτα απολύτως από την γεύση τους! Ένας τέλειος τρόπος συντήρησης για τις προ-ψυγείου δύσκολες εποχές!

Μερικές ακόμα όμορφες εικόνες από το *Πυργί* με τον ενοριακό ναό της Κοιμήσεως της Θεοτόκου, μία τρίκλιτη βασιλική, στο ισόγειο του καμπαναριού της οποίας φιλοξενείται ο ναός του Αγίου Αντωνίου.

Εδώ ακριβώς βρίσκεται και η κεντρική πλατεία του *Πυργίου*, που σφύζει από ζωή ιδιαίτερα κατά τη διάρκεια των θερινών μηνών.

Ολοκληρώνοντας το αφιέρωμα αυτό θα θέλαμε να ευχαριστήσουμε θερμά, για την άψογη φιλοξενία τους στα Μεστά, τον Πολιτιστικό Σύλλογο του χωριού και προσωπικά τον Πρόεδρό του Μιχάλη Παπαλιώδη, τον Γιάννη Μόγια μέλος του Συλλόγου και ιδιοκτήτη του Medieval Castle Suites– και τον Πρόεδρο των Μεστών Ηλία Αυγουστίδη. Για τις μετακινήσεις μας από/προς το νησί καθώς και εντός του νησιού ευχαριστούμε αντίστοιχα την αξιόπιστη εταιρεία Βlue Star Ferries, που με πυκνά δρομολόγια εξυπηρετεί κατά τη διάρκεια ολόκληρου του χρόνου και βεβαίως το καλοκαίρι τα νησιά του Βορείου Αιγαίου -όπως άλλωστε και του Νοτίου, αλλά και την Κρήτη-, καθώς και το Υπεραστικό ΚΤΕΛ Χίου, που με τα πολυτελή λεωφορεία του μας μετέφερε άνετα παντού.

Copyright ©Katerina Marinaki. All Rights Reserved.
ΑΠΑΓΟΡΕΥΕΤΑΙ η αναδημοσίευση, η αναπαραγωγή, ολική, μερική ή περιληπτική του περιεχομένου του παρόντος web site με οποιονδήποτε τρόπο, χωρίς προηγούμενη γραπτή άδεια της κατόχου του Κατερίνας Μαρινάκη. Νόμος 2121/1993 και κανόνες Διεθνούς Δικαίου που ισχύουν στην Ελλάδα.