Προσκλητήριο Νεκρών Φολεγανδρίων που έπεσαν στην Μικρά Ασία

Α. Από την Άνω Μεριά (όπως ακριβώς αναγράφονται στο Ηρώον του χωριού):

1. Γ. Ε. Δουλφής – 1919

2. Γ. Λ. Γεράρδης – 1920

3. Ε. Ι. Γεράρδης – 1920

4. Γ. Κ. Παπαδόπουλος – 1920

5. Ν. Κ. Παπαδόπουλος – 1922

6. Γ. Μ. Κοντορουχάς – 1922

7. Ζ. Γ. Λιζάρδος – 1922

8. Π. Δ. Μαρινάκης – 1922

9. Π. Κ. Παπαδόπουλος – 1923

10. Γ. Κ. Μαρινάκης – 1923

Β. Από την Χώρα (όπως ακριβώς αναγράφονται στο Ηρώον του χωριού):

1. Δουλφής Γιαν. Κωνσταντίνος – 1922

2. Οθωναίος Αγαθ. Κωνσταντίνος – 1922

3. Άγας Κων. Ιωάννης – 1922

4. Μαυρουδής Αντ. Εμμανουήλ – 1923

Ιστορικά Στοιχεία για την Μικρασιατική Εκστρατεία και Καταστροφή

Αμέσως μετά την λήξη του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου, το 1918, ξεκίνησαν οι διεργασίες ανάμεσα στις νικήτριες χώρες -μεταξύ των οποίων και η Ελλάδα-, στο πλαίσιο της Συνδιάσκεψης Ειρήνης των Παρισίων του 1919, η οποία οργανώθηκε από τις συμμαχικές δυνάμεις της Αντάντ και των Η.Π.Α. Σε συνέχεια της αγγλο-γαλλικής συμφωνίας, η 1η μεραρχία του Ελληνικού στρατού, υπό τις διαταγές του Συνταγματάρχη Ζαφειρίου, αποβιβάσθηκε στην Σμύρνη στις 2 Μαΐου του 1919, με σκοπό αφενός μεν την εγκατάσταση Ελληνικής διοίκησης -υπό συμμαχικό βεβαίως έλεγχο-, αφετέρου δε την προστασία των χριστιανικών -και όχι μόνο- πληθυσμών από οιεσδήποτε αυθαιρεσίες της Οθωμανικής διοίκησης. Ο ελληνικός πληθυσμός της Σμύρνης προφανώς υποδέχθηκε με ενθουσιασμό τα ελληνικά στρατεύματα, θεωρώντας τα ως προμήνυμα για την παραχώρηση της πόλης στην Ελλάδα. Τους επόμενους μήνες συγκροτήθηκε Στρατιωτική Μεραρχία με έδρα τη Σμύρνη, ωστόσο, οι Τουρκικές αντάρτικες δυνάμεις μη αποδεχόμενες την Ελληνική διοίκηση ξεκίνησαν ανταρτοπόλεμο, με αποτέλεσμα η απόβαση του ελληνικού στρατού να μετατραπεί σε μακρόχρονη εκστρατεία. Όλα αυτά αποτελούν κρίκους μιας μακράς αλυσίδας γεγονότων, η οποία προφανώς εκτείνεται και προς το παρελθόν -περίοδος Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου 1914 έως 1918- και στην οποία δεν είναι η πρόθεσή μας να αναφερθούμε, δεδομένου ότι όλα αυτά έχουν καταγραφεί, μελετηθεί και παρουσιαστεί από έγκριτους ιστορικούς, πολύ περισσότερο δε λόγω του ότι σκοπός της δικής μας έρευνας είναι -όπως άλλωστε για κάθε ερευνητή τοπικής ιστορίας- να αποδοθεί η ελάχιστη τιμή στους Φολεγανδρίους που έδωσαν τη ζωή τους εκεί, στα χώματα της Μικράς Ασίας, με φρικτό συνήθως τρόπο. Δεκατέσσερις συμπατριώτες μας -ένα υψηλό ποσοστό για τα πληθυσμιακά δεδομένα του νησιού- που δεν βρέθηκαν ούτε καν τα οστά τους, ώστε να επιστρέψουν έστω για να ταφούν στην πατρώα γη και που 100 μόλις χρόνια μετά κανείς -σχεδόν- πλέον δεν τους θυμάται, με μόνη σφραγίδα τους στο τοπικό γίγνεσθαι την αναγραφή του ονόματός τους στις μαρμάρινες επιφάνειες των δύο μνημείων Ηρώων της Φολεγάνδρου. Οι τελευταίοι μεγάλης ηλικίας άνθρωποι του νησιού μας, που έστω και ελάχιστες πληροφορίες είχαν να μας καταθέσουν για τους ήρωες αυτούς και που αποτελούν τους πληροφορητές μας, τους οποίους θερμότατα ευχαριστούμε -τα ονόματά τους αναγράφονται στο τέλος του άρθρου-, θα φύγουν κάποια στιγμή από κοντά μας και τότε πλήρης λήθη θα σκιάσει το όλο θέμα, όπως και πολλά άλλα.

Η Μικρασιατική Καταστροφή θεωρείται ως η μεγαλύτερη συμφορά του Νεότερου Ελληνισμού, με εκατοντάδες χιλιάδες Ελλήνων -αλλά και Αρμενίων- Χριστιανών να έχουν εξοντωθεί, τους δε διασωθέντες να προσφεύγουν χωρίς τις περιουσίες τους στην Ελλάδα, όπου επήλθαν βαθιές και πολυεπίπεδες τομές στους κόλπους της ελληνικής κοινωνίας, καταρχάς σε οικονομικό επίπεδο με την δημιουργία πολυπληθούς εργατικής τάξης στα μεγάλα αστικά κέντρα και εμφάνιση του φαινομένου της αστυφιλίας, ακολούθως σε πολιτικό επίπεδο με την ριζοσπαστικοποίηση των πολιτικών δυνάμεων, καθώς και σε πολιτισμικό επίπεδο με νέα μουσικά ακούσματα, επιρροές στην ελληνική κουζίνα, νέες πνευματικές αναζητήσεις και λογοτεχνικά ρεύματα, να αποτελούν τις κυριότερες παραμέτρους.

Στοιχεία για τους Ήρωες από την Άνω Μεριά (τα χωριά μας παρουσιάζονται με αλφαβητική σειρά, οι δε νεκροί μας με την σειρά που έχουν αναγραφεί στο αντίστοιχο Ηρώον του χωριού καταγωγής τους).

1. Γ. Ε. Δουλφής – 1919

Πρόκειται για τον Γεώργιο Δουλφή, του Εμμανουήλ και της Μαργαρίτας, αδέλφια του οποίου ήταν: η Μαρία (μετέπειτα σύζυγος Εμμανουήλ Δημ. Σιδερή ή Ρολογά), η Ειρήνη (ή Φλουρέντζενα, μετέπειτα σύζυγος Γεωργίου Μαρινάκη), η Φουλέλη που δεν παντρεύτηκε ποτέ γιατί είχε προβλήματα όρασης λόγω τύφου, η Μαργιώ (μετέπειτα σύζυγος Αντωνίου Δεκαβάλλα ή Ναύλου, το παρωνύμιο του οποίου προέρχεται από την έκφρασή του «να ’βλω» αντί του «να ’βρω»), ο Περρής ή Περουλάκης (είχε τον ανεμόμυλο που σήμερα ανήκει στους κληρονόμους του Νικολάου Π. Βενιού ή Νικόλα Πέτρου και σύμφωνα με προφορική μαρτυρία, όταν τον ρωτούσαν πώς λέγεται, απαντούσε: «Περρής μόνο και Δουλφής», λόγω του γεγονότος ότι η σωματική του ευρωστία δεν συμβάδιζε με την πνευματική) και τέλος ο Αθανάσιος Νικ. Άγας ή Αθανασάκης (ετεροθαλής αδελφός από άλλο πατέρα). Στο σημείο αυτό θα πρέπει να σημειώσουμε ότι όλοι όσοι απώλεσαν την ζωή τους στην Μικρασιατική Εκστρατεία, έλαβαν από το Ελληνικό Κράτος τιμητικές συντάξεις, τις οποίες προφανώς εισέπρατταν οι οικογένειές τους, ενώ στις περιπτώσεις που επέστρεψαν οι αγωνιστές ως τραυματίες τις ελάμβαναν οι ίδιοι. Εάν στην οικογένεια υπήρχε μέλος που παρέμενε εκτός γάμου, «άμοιρο» όπως χαρακτηριζόταν, ελάμβανε την σύνταξη αυτή ως το τέλος της ζωής του, ακόμα δηλαδή και μετά τον θάνατο των γονέων, όπως συνέβη στην περίπτωση της προαναφερθείσας Φουλέλης Εμ. Δουλφή, η οποία παρέμεινε ανύπανδρη.

2. Γ. Λ. Γεράρδης – 1920

Δεν κατέστη δυνατόν, με τις έως τώρα έρευνές μας, να ταυτοποιηθεί.

3. Ε. Ι. Γεράρδης – 1920

Δεν κατέστη δυνατόν, με τις έως τώρα έρευνές μας, να ταυτοποιηθεί.

4. Γ. Κ. Παπαδόπουλος – 1920

Πρόκειται για τον Γεώργιο, γιο του Κώστα Παπαδόπουλου (Παχύ) και της Μαριώς. Η πατρική του θεμωνιά -όπως ονομάζεται στο τοπικό ιδίωμα το σπίτι με τις γύρω εκτάσεις και τους βοηθητικούς χώρους του-  βρισκόταν στο κέντρο του χωριού, απέναντι από τα σημερινά κτήρια των Σχολείων, ανήκει δε πλέον στον ανηψιό του Κωστή Αντ. Παπαδόπουλο, γιο του αδελφού του Αντώνη Παχύ. Αδέλφια του ήταν επίσης ο Γιάννη Παχύς και ο Δημήτρης, γνωστός με το παρωνύμιο Αμερικάνος, εκ του γεγονότος ότι είχε ζήσει στην Αμερική. Σύζυγος του Αμερικάνου υπήρξε η Καλλίτσα, αδελφή του περίφημου διδύμου παραδοσιακών οργανοπαικτών του νησιού, του Βιολατζή και του Λαουτιέρη ή κατά κόσμον -αντιστοίχως- Ιωάννης και Δημήτριος Κων. Κοντορουχά.

5. Ν. Κ. Παπαδόπουλος – 1922

Πρόκειται για τον Νικόλα Κων. Παπαδόπουλο, ο πατέρας του οποίου -γιος του Νικόλα Περουλάκη- ήταν γνωστός ως Κουτσαβάκης, με το παρωνύμιο να προέρχεται από την ιδιότητα κουτσαβάκης ή και κουτσαβάκι (το), όπως ονομαζόταν στην Παλιά Αθήνα, περί το τέλος της Βασιλείας του Όθωνα και αρχές της Βασιλείας του Γεωργίου του Α΄ (1862-1863), οι διάφοροι δήθεν παλληκαράδες, κοινώς οι «ψευτόμαγκες». Μητέρα του ήταν η Καλλίτσα ή Καλλιτσιώ, ενώ αδέλφια του η Ζωή (του Μάστορη), η Ευγενία (Βγενιά, μετέπειτα σύζυγος Νικολάου Ιωάν. Παπαδόπουλου), η Μαρία (του Μιχαλιού ή Μιχαλιούδενα) και ο Ανδρέας, γνωστός ως Πειραιώτης, λόγω της μετανάστευσης και εγκατάστασής του στη συγκεκριμένη πόλη. Η θεμωνιά της οικογένειας βρισκόταν δίπλα στην εκκλησία του Αγίου Ανδρέα και ανήκει σήμερα στον ανηψιό του Κώστα Ανδρ. Παπαδόπουλο.  

6. Γ. Μ. Κοντορουχάς – 1922

Πρόκειται για τον Γιαννούλη Κοντορουχά του Μιχαήλ και της Μαρουσώς ή Μαρτσώς, του οποίου η πατρική θεμωνιά βρισκόταν στην περιοχή του Αγίου Ανδρέα και ανήκει σήμερα στον ανηψιό του Σωτήρη Γεωρ. Κοντορουχά. Αδελφός του ο Γιώργης, γνωστός ως Γιώργη Βαρβαρής εκ του ονόματος της συζύγου του Βαρβάρας Δημ. Μαρινάκη -του Ούφου-, ο Αλέκος και ο Μανώλης ο Φλέσσας, παρωνύμιο προερχόμενο από τη σύζυγό του Μαρία, τη Φλέσσενα. Η οικογένεια του Γιώργη Βαρβαρή είχε χάσει πολλά παιδιά και για το λόγο αυτό λέγεται ότι εφάρμοσε σε ένα από τα μεγαλύτερα παιδιά της -συγκεκριμένα στη δευτερότοκη Φλώρα ή Φλουρή, μετέπειτα σύζυγο Γιαννούλη Γεωρ. Δουλφή, του Βράση, που πέθανε πολύ νέα- το «φοβέρισμα», που αποσκοπούσε στο να το τρομάξει, ώστε να αναγκαστεί να αγαπήσει τα μικρότερα αδέλφια του, για να ξορκιστεί έτσι το κακό και να μην χάνονται πρόωρα. «Αγαπάς τα αδέρφια σου ή να σε πετάξω μέσα;», ρώτησε τη μικρή Φλώρα -σύμφωνα με προφορικές μαρτυρίες- η γιαγιά της Φλουρού Δημ. Μαρινάκη, του Ούφου, κρατώντας την μπροστά στο ανοιχτό στόμιο του οικογενειακού φούρνου, που έκαιγε προκειμένου να προετοιμαστεί για το ψήσιμο των ψωμιών της οικογένειας. Λέγεται ότι μετά το γεγονός αυτό η οικογένεια απέκτησε πολλά παιδιά, που δεν χάθηκαν πρόωρα.

7. Ζ. Γ. Λιζάρδος – 1922

Πρόκειται για τον Ζαννή Λιζάρδο του Γεωργίου και της Καλλιόπης, του οποίου ο πατέρας ήταν γνωστός στην τοπική κοινωνία με το παρωνύμιο Αντάρτης, εξαιτίας του γεγονότος ότι ως νέος υπήρξε ιδιαίτερα ζωηρός. Ο Αντάρτης είχε χάσει το ένα χέρι του από έκρηξη δυναμίτη, πρακτική ιδιαίτερα διαδεδομένη τα χρόνια εκείνα μεταξύ των ψαράδων του νησιού. Η πατρική του θεμωνιά ανήκει σήμερα στους κληρονόμους του Απόστολου Παν. Ψαρομήλιγκου και βρίσκεται στην τοποθεσία Μπρόβαρμα της Άνω Μεριάς. Αδέλφια του Ζαννή ήταν ο Αποστόλης -η θεμωνιά του στεγάζει πλέον το Οικομουσείο στην Άνω Μεριά Φολεγάνδρου-, η Κατερίνα -μετέπειτα σύζυγος Παναγιώτη Απ. Ψαρομήλιγκου-, η Δέσποινα, που παρέμεινε ανύπανδρη και η Ειρήνη -μετέπειτα σύζυγος Αντώνη Γεράρδη, του Μαραγκού-, που πέθανε πρόωρα πάνω σε γέννα. Λέγεται ότι ήταν τόσο δύσκολος ο τοκετός, ώστε η μαία φώναξε και τον άντρα της να τη βοηθήσει και τράβηξαν με τόση δύναμη, που μαζί με το νεογνό αποσπάστηκαν και ζωτικά όργανα της άτυχης επιτόκου, η οποία ετάφη άρον-άρον, για την αποφυγή περαιτέρω προβλημάτων ως προς τα αίτια θανάτου. Παιδιά της τελευταίας ο Λουκάς και η Πόπη του Μαραγκού, που αυτοκτόνησε σε νεαρή ηλικία. Ο Μαραγκός σκοτώθηκε πάνω σε καβγά με τον Ιωάννη Αντ. Δουλφή (καπετάν-Γιάννη).

8. Π. Δ. Μαρινάκης – 1922

Πρόκειται για τον Περρή Μαρινάκη, του Δημητρίου -Ούφου- και της Φλουρούς (Φλώρας), η οποία ήταν μια αγράμματη μεν αλλά τετραπέρατη γυναίκα, που αξιοποιούσε τη σύνταξη του νεκρού παιδιού της για την αγορά βασικών αγαθών, όπως λάδι και αλεύρι και κάθε φορά που πλήρωνε τις προμήθειες αυτές την άκουγαν να λέει συγκινημένη: «Να αγιομυρίσουν τα κοκκαλάκια του!» Μάλιστα λέγεται, ότι μη έχοντας καθρέπτες στο σπίτι της, όταν είδε τον εαυτό της να καθρεφτίζεται είπε: «Δε γένια, αν πεις και μυτωσιά!». Η οικογένεια κατοικούσε στη θεμωνιά που βρίσκεται στο τέρμα του χωριού, δίπλα στο ιδιόκτητο εκκλησάκι της Οσίας Μεθοδίας και σήμερα ανήκει σε μη Φολεγάνδριους ιδιοκτήτες (Γάλλους), στους οποίους περιήλθε από πώληση. Το παρωνύμιο «Ούφοι», με το οποίο είναι γνωστή η οικογένεια, προέρχεται από το γεγονός ότι κάποιος πρόγονός τους είχε τη συνήθεια να λέει συνεχώς «Ουφ!», κατά τη διάρκεια διεκπεραίωσης όλων των εργασιών του. Αδέλφια του Περρή ο Νικόλα Ούφος και η Βαρβάρα ή Βαρβαρή, μετέπειτα σύζυγος Γεωργίου Μιχ. Κοντορουχά. Ο Δημήτρη Ούφος, σύμφωνα με προφορικές μαρτυρίες, ήταν ένας ιδιαίτερα οξύθυμος και κακότροπος άνθρωπος. Αναφέρεται ενδεικτικά πώς, επιστρέφοντας ένα βράδυ σπίτι του και ξεκινώντας να φάει το αραντό, που του είχε ετοιμάσει η σύζυγός του, κάηκε, με αποτέλεσμα να νευριάσει. Η Φλουρού, που όπως προαναφέραμε ήταν πανέξυπνη και καπάτσα γυναίκα, τον «έστησε στον τοίχο», κυριολεκτικά και μεταφορικά, εκσφενδόνισε το πήλινο κουπάκι μαζί με το περιεχόμενό του στο δώμα του σπιτιού και του ζήτησε να προσέξει τη συμπεριφορά του, γεγονός που τον ταρακούνησε αρκετά, σύμφωνα με τις προφορικές μαρτυρίες που έχουμε καταγράψει. Λέγεται επίσης, ότι εκτός από την σύζυγό του Φλουρού, πολύ ταλαιπωρούσε και την πεθερά του, γνωστή ως Φουμιάδενα -από το οικογενειακό παρωνύμιο Φουμιάδες-, η οποία συνήθιζε να κάθεται στα σκαλάκια που οδηγούσαν στο δώμα του σπιτιού τους, ώστε να πλέκει και ταυτόχρονα να παρακολουθεί την κίνηση στους δρόμους του χωριού και συγκεκριμένα των περιοχών Μόνιασμα, Ταξιάρχης και Άγιος Ανδρέας. Ο Δημήτρη Ούφος για να εμποδίσει αυτή της τη συνήθεια και να την στεναχωρήσει, τοποθετούσε αράμνους -αγκαθωτά φυτά- στα σκαλάκια, ώστε να μην μπορεί να καθήσει στο αγαπημένο της παρατηρητήριο.

9. Π. Κ. Παπαδόπουλος – 1923

Δεν κατέστη δυνατόν, με τις έως τώρα έρευνές μας, να ταυτοποιηθεί.

10. Γ. Κ. Μαρινάκης – 1923

Πρόκειται για τον Γιάννη Μαρινάκη, του Κωνσταντή Ιωάν. Μαρινάκη ή Βγενιού, ο οποίος μάλιστα υπήρξε νονός του παππού της γράφουσας, του Γεωργίου Πολ. Μαρινάκη ή Γιώργη Κοντού. Σύμφωνα με προφορικές μαρτυρίες πήγαινε στο σπίτι του βαφτισιμιού του και τον ρωτούσε: «Φιλιώτσε, ήφερες τρυ(γ)ονάκια;» τα οποία αγόραζε με χρήματα από την τιμητική σύνταξη του νεκρού γιου του. Το παρωνύμιο Βγενιοί προέρχεται από το γυναικείο όνομα Ευγενία ή Βγενιά, όπως ονομαζόταν η μητέρα του Κωνσταντή Ιωάν. Μαρινάκη. Αδέλφια του Γιάννη ήταν οι: Σταμάτης, Δημήτρης, Καλλιτσιώ -μετέπειτα σύζυγος Κων/νου Νικ. Παπαδόπουλου ή  Κουτσαβάκη- και η πατρική τους θεμωνιά βρισκόταν στην περιοχή Μόνιασμα, σήμερα δε ανήκει στους κληρονόμους του ανηψιού του Ελευθερίου Σταμ. Μαρινάκη.

Θα πρέπει πριν ολοκληρώσουμε την ενότητα των ηρώων συμπατριωτών μας από την Άνω Μεριά, να σημειώσουμε ότι έχουμε προφορική μαρτυρία, που αναφέρεται σε έναν ακόμα νεκρό Ανωμερίτη, που ωστόσο δεν αναγράφεται στο Ηρώον του χωριού. Πρόκειται για τον Κώστα Παπαδόπουλο του Εμμανουήλ και της Μαριώς, αδελφό του γνωστού στην ανωμερίτικη κοινωνία Αντωνίου, ο οποίος προς τιμήν του νεκρού αδελφού του ονόμασε τον γιο του Κωνσταντίνο και όταν εκείνος απεβίωσε πρόωρα, έδωσε το ίδιο όνομα σε νεώτερο γιο του, γνωστό με το παρωνύμιο Χότζας, που απεβίωσε πρόσφατα. Ο Εμμανουήλ Παπαδόπουλος, λαμβάνοντας την τιμητική σύνταξη του γιου του, υπήρξε κύριος χρηματοδότης -όπως και άλλοι συμπατριώτες μας με τέτοιας προελεύσεως εισοδήματα, σπάνια για την εποχή και τον τόπο- των πράξεων στήριξης του τότε Προέδρου της Κοινότητας Άνω Μεριάς Φολεγάνδρου Βίκτωρα Κυρ. Καρυστιναίου, ο οποίος δανειζόταν τα χρήματα αυτά, έντοκα βέβαια, προκειμένου να εξυπηρετήσει τρέχουσες ανάγκες των Δημοτών του χωριού, όπως βαπτίσεις -ο ίδιος όσο και η σύζυγός του Μαρίνα Απ. Ψαρομηλίγκου είχαν πάμπολλες στο ενεργητικό τους-, αλλά και οτιδήποτε άλλο μη αντιμετωπίσιμο από τους φτωχούς στην πλειοψηφία τους κατοίκους του αγροτικού χωριού.

Στοιχεία για τους Ήρωες από την Χώρα

1. Δουλφής Γιαν. Κωνσταντίνος – 1922

Δεν κατέστη δυνατόν, με τις έως τώρα έρευνές μας, να ταυτοποιηθεί.

2. Οθωναίος Αγαθ. Κωνσταντίνος – 1922

Πρόκειται για τον Κωνσταντίνο Οθωναίο, γιο του αγιογράφου Αγαθοκλή Γεωρ. Οθωναίο, ο οποίος γεννήθηκε το 1849 στην Σίκινο και πέθανε στις 14 Φεβρουαρίου του 1942, στην Φολέγανδρο. Παντρεύτηκε την Φολεγάνδρια Αικατερίνη ή Κατίγκω με την οποία απέκτησε 6 τέκνα:
την Μαρία -μετέπειτα πρεσβυτέρα του παπα-Γιώργη Δεκαβάλλα, μιας εμβληματικής μορφής για την κοινωνία του νησιού μας κατά την διάρκεια του 20ού αιώνα, με τον οποίο απέκτησε την Ιωάννα και την Ειρήνη-, τον Γεώργιο, τον Γιάννη ή Γιάγκο, τον Βασίλη, την Μαργαρίτα ή Μαργαρίτη και τον Κωστή, ο οποίος είχε γεννηθεί τα πρώτα έτη του νέου αιώνα, 1901 ή 1902. Το όνομά του φέρει σήμερα ο ανηψιός του Κωστής Οθωναίος -πρώην Κοινοτάρχης Χώρας Φολεγάνδρου-, γιος του αδελφού του Βασίλη. Μάλιστα, ο Βασίλης Οθωναίος είχε χάσει μεγαλύτερο τέκνο του, που επίσης είχε ονομασθεί Κωνσταντίνος, έτσι, επιθυμώντας διακαώς να τιμήσει τον ήρωα αδελφό του, έδωσε εκ νέου το όνομά του στον γιο του Κωστή, που γεννήθηκε το 1945.

3. Άγας Κων. Ιωάννης – 1922

Δεν κατέστη δυνατόν, με τις έως τώρα έρευνές μας, να ταυτοποιηθεί.

4. Μαυρουδής Αντ. Εμμανουήλ – 1923

Δεν κατέστη δυνατόν, με τις έως τώρα έρευνές μας, να ταυτοποιηθεί.

Εννοείται, ότι εκτός από τους πρααναφερθέντες συμπατριώτες μας που δεν επέστρεψαν ποτέ από τα πεδία μαχών της Μικράς Ασίας, υπήρχαν πολλοί που πολέμησαν και επέστρεψαν είτε σώοι είτε και ως τραυματίες, οπότε ελάμβαναν και την τιμητική σύνταξη στην οποία ήδη αναφερθήκαμε. Αναφέρουμε ενδεικτικά (με αλφαβητική σειρά):

1. Ο Γεώργιος Κυρ. Καρυστιναίος, γνωστός στην τοπική κοινωνία με το παρωνύμιο Γιώργαρος -λόγω της σωματικής του διάπλασης- υπηρέτησε στον Ελληνικό Στρατό, σύμφωνα με προφορικές μαρτυρίες, επί 9 χρόνια, λόγω των διαδοχικών Πολέμων (Βαλκανικοί, Α΄ Παγκόσμιος και Μικρασιατική Εκστρατεία). Επιστρέφοντας στο νησί νυμφεύθηκε την Μαργαρώ Νικ. Παπαδοπούλου και ολοκλήρωσαν την οικογένειά τους με την υιοθεσία της ανηψιάς τους Ειρήνης Γεωρ. Μαρινάκη. Αδέλφια του Γιώργαρου ήταν ο Νικόλας (Στρατηγός), ο Βίκτωρας (Πρόεδρος), ο Θρασύβουλος, η Καλλιώ (του Γιάννη Λούκα) και η Μαρία (του Μπαχλαρά).

2. Μαρινάκης Γεώργιος ή Γιώργη Κοντός (1899 – 1969), του Πολύ και της Δέσποινας (Δεσποινούς), υιοθετημένος από τον θείο του -αδελφό του πατέρα του, που δεν είχε αποκτήσει δικά του παιδιά- Νικόλα Γεωρ. Μαρινάκη (Νικόλα Κοντό) και την σύζυγό του Κατερίνα, γνωστή ως Αγάδενα, λόγω καταγωγής από οικογένεια της Χώρας με το επώνυμο Άγα. Ο Γιώργη Κοντός -παππούς εκ πατρός της γράφουσας-, έφθασε σύμφωνα με προφορικές μαρτυρίες που έχουμε από τα τέκνα του, έως και τον ποταμό Σαγγάριο και το Εσκί Σεχίρ. Η προέλαση του ελληνικού στρατού προς την Άγκυρα είχε τερματιστεί στην Μάχη στον Σαγγάριο, τον Αύγουστο του 1921, ενώ η στασιμότητα που ακολούθησε, για περίπου ένα χρόνο, έφθειρε το ηθικό του ελληνικού στρατεύματος και αντίθετα έδωσε χρόνο στον Κεμάλ να αναδιοργανωθεί. Ο Γεώργιος Μαρινάκης αρρώστησε εκεί από πλευρίτη και νοσηλεύθηκε στο Νοσοκομείο, απ’ όπου του χορηγήθηκε, λόγω της σοβαρότητος της κατάστασής του, αναρρωτική άδεια και έτσι βρισκόταν στην Φολέγανδρο όταν ξεκίνησε η οπισθοχώρηση, ενώ κατά άλλη εκδοχή ξεκίνησε το ταξίδι της επιστροφής του στην Μικρά Ασία, αλλά δεν κατόρθωσε να φθάσει διότι η οπισθοχώρηση είχε ήδη αρχίσει. Σε σύνολο παρέμεινε στον στρατό, λόγω των απανωτών πολέμων, επί 5 χρόνια, δηλαδή περίπου από το 1917, οπότε και συμπλήρωσε τα 18 του χρόνια. Ο κυριότερος λόγος που «πλευριτώθηκε», ήταν το γεγονός ότι εξαιτίας των ψειρών που έβριθαν στο κορμί και τα ρούχα όλων των στρατιωτών μας, ο Γιώργης πλύθηκε σε ένα ποταμάκι έπλυνε δε και την φανέλα του -σύμφωνα πάντοτε με τις προφορικές μαρτυρίες που έχουμε καταγράψει-, την οποία άφησε να στεγνώσει κρεμασμένη σε ένα δέντρο. Κατά τη διάρκεια της νύχτας, το ρούχο που έλειπε από το σώμα, σε συνδυασμό με την υγρασία, δεδομένου ότι οι στρατιώτες κοιμόταν σε κουβέρτες που άπλωναν στις λάσπες, έκαναν τη δουλειά τους! Ο Γεώργιος Μαρινάκης κινδύνεψε να πεθάνει από την πλευρίτιδα, μάλιστα, όπως γνωρίζουμε από τις μαρτυρίες των τέκνων του, σώθηκε εντελώς τυχαία, διότι το «μπλάστρι» (έμπλαστρο) που του τοποθέτησαν για ανακούφισή του, δεν αφαιρέθηκε στην ώρα που θα έπρεπε, δεδομένου ότι ο ίδιος ήταν βυθισμένος σε λήθαργο, η δε θετή του μητέρα, η Αγάδενα, βρισκόταν σε εξωτερικές αγροτικές εργασίες, στα χωράφια της οικογένειας. Προϊόντος του χρόνου το έμπλαστρο κόλλησε τόσο στο πλευρό του, ώστε όταν τελικά προσπάθησαν να του το αφαιρέσουν δημιουργήθηκε πληγή, από την οποία «έτρεξε» το υγρό του πλευρίτη, με αποτέλεσμα να ξεκινήσει η ίασή του. Αυτό, μπορεί να ακούγεται παράξενο, όμως θεωρητικά θα μπορούσε να συμβεί, δεδομένου ότι η υγρή πλευρίτιδα, δηλαδή η συγκέντρωση υγρού, που συμβαίνει μόνο σε παθολογικές καταστάσεις, αφορά στον υπεζωκότα, ένα λεπτό υμένα μεταξύ του θωρακικού τοιχώματος και των πνευμόνων. Ο Γιώργη Κοντός νυμφεύθηκε την Ευαγγελία Νικ. Παπαδοπούλου και απέκτησε μαζί της 8 τέκνα: την Κατερίνα, τον Νικόλα, την Ειρήνη, την Δέσποινα, την Κυριακώ, την Πωλίνα, τον Λευτέρη και τον Παναγιώτη. Η κατοικία της οικογένειας βρίσκεται στην περιοχή του Ταξιάρχη Άνω Μεριάς και ανήκει σήμερα στον γιο του, τον ιερέα Παναγιώτη Γεωρ. Μαρινάκη.

3. Μαρινάκης Ιωάννης του Πολύ και της Δέσποινας, αδελφός του προηγούμενου, γνωστός ως Κλαρίνος, ο οποίος είχε ζήσει στην Κωνσταντινούπολη, όπου είχε μάθει να παίζει κλαρίνο, γι’ αυτό και του προσέδωσαν αυτό το παρωνύμιο. Ο Κλαρίνος έμεινε στην Μικρά Ασία μέχρι το τέλος, όταν δε έφθασε στην προκυμαία της Σμύρνης, υπήρξε πολύ τυχερός διότι μέσα στο γενικό χάος, κατάφερε να εντοπίσει πάνω σε κάποιο πλοίο ένα γνωστό του Σαμιώτη, από τον οποίο ζήτησε να του πετάξει ένα σχοινί και κατάφερε να σκαρφαλώσει στο καράβι, όντας πολύ «καπάτσος». Ο Ιωάννης Μαρινάκης νυμφεύθηκε την Καλλιόπη και απέκτησαν μαζί ένα μοναχογιό, τον Πολύ, με την θεμωνιά τους να βρίσκεται επίσης στην περιοχή του Ταξιάρχη, ανήκοντας σήμερα στον εγγονό του Γιάννη Πολύ Μαρινάκη.

4. Μαρινάκης Νικόλαος του Δημητρίου, ο οποίος επέστρεψε από το πολεμικό μέτωπο ως τραυματίας, έχοντας χάσει το ένα μάτι του, ελάμβανε επομένως την τιμητική σύνταξη. Νυμφεύθηκε την Καλλίτσα και απέκτησαν μαζί ένα γιο, τον Δημήτριο Νικ. Μαρινάκη, η δε θεμωνιά του βρίσκεται πίσω από την εκκλησία του Ταξιάρχη και ανήκει σήμερα στον εγγονό του Νικόλαο Δημ. Μαρινάκη.

7. Σιδερής Εμμανουήλ του Δημητρίου και της Ευανθίας Βενιού, γνωστός στην τοπική κοινωνία της Φολεγάνδρου ως Ρολογάς, διότι ερασιτεχνικά εξασκούσε την τέχνη του ωρολογοποιού, γεννήθηκε το 1895 στην Φολέγανδρο, όπου έζησε, περίπου, τα 10 πρώτα χρόνια της ζωής του, πέθανε δε στην Αθήνα το 1985. Η μητέρα του πνίγηκε σε ναυάγιο έξω από το λιμάνι του νησιού, τον Καραβοστάση, επιστρέφοντας με καΐκι από την Κωνσταντινούπολη. Τον μικρό Μανώλη και την αδελφή του Αφροδίτη -την Αντωναρίνα- μεγάλωσε η εκ μητρός γιαγιά τους, η Αφροδίτη Βενιού. Στη συνέχεια, το 1905, η θεία του Μαρία, αδελφή της μητέρας του και μετέπειτα σύζυγος Δημητρίου Δεκαβάλλα, που εργαζόταν σε πλούσια σπίτια Κωνσταντινουπολιτών, τον πήρε μαζί της στην Πόλη, όπου υπήρχε μια ακμάζουσα παροικία Φολεγανδρίων, ήδη από τον 19^ο αιώνα. Εκεί, ολοκλήρωσε τις σπουδές του στο Σχολαρχείο, φυσικά έμαθε να μιλά Τουρκικά, αλλά και Γαλλικά, διδάχθηκε την τέχνη του βιβλιοδέτη και κατόπιν εργάστηκε στο «Τυπογραφείον – Βιβλιοδετείον – Καταστιχοποιείον – Γραμμογραφείον» του Φολεγάνδριου Αντωνίου (Αντωνάκη) Κ. Γεράρδου. Ο Εμμανουήλ Σιδερής εργάστηκε στην εν λόγω επιχείρηση έως το 1917, οπότε και χρειάστηκε να επιστρέψει στην Ελλάδα για να «παρουσιαστεί», να υπηρετήσει δηλαδή την στρατιωτική του θητεία. Συμμετείχε στη Μικρασιατική Εκστρατεία και έφθασε μόλις 40χλμ. έξω από την Άγκυρα, πήρε δε μέρος στη μάχη του Σαγγάριου, το καλοκαίρι του ’21 και λίγο έλειψε να είναι ένα από τα 4.000 θύματα της ελληνικής πλευράς, σε μια αναμέτρηση πραγματικά επική, που σφράγισε τη μοίρα του Μικρασιατικού Ελληνισμού και σήμανε την οπισθοχώρηση των ελληνικών στρατευμάτων. Σύμφωνα με προφορική μαρτυρία, ο Ρολογάς αφηγούνταν στους συμπατριώτες του ότι τα ελληνικά στρατεύματα έριχναν κατά τη διάρκεια της νύχτας οπλοβομβίδες -βομβίδες που εκτοξεύονται από όπλο, είτε ως αντιαρματικά, είτε κατά προσωπικού- και το πρωί που ξύπνησαν, ο κάμπος στα ριζά του υψώματος όπου βρίσκονταν οι Έλληνες, ήταν γεμάτος από πτώματα Τούρκων. Ο Ρολογάς παντρεύτηκε το 1929 με την Μαρία Εμ. Δουλφή ή Μαρίδη ή Μαρίκα και απέκτησε μαζί της τρία παιδιά: τον Δημήτριο (1930 – 2017), την Μαργαρίτα (1931 ή 1932) και την Ευανθία (1936). Η Μαργαρίτα πέθανε σε ηλικία 8 ετών από κρύωμα και η Ευανθία πέθανε από ίκτερο σε ηλικία 18 ετών, ενώ φοιτούσε στην τελευταία τάξη του Γυμνασίου. Το όνομα του Ρολογά παραμένει ανεξίτηλα χαραγμένο στην μνήμη των συμπατριωτών του, εξαιτίας του ότι σχολίαζε με μοναδικό έμμετρο τρόπο, με τις θρυλικές ρίμες του, τα τεκταινόμενα στην τοπική κοινωνία του νησιού.

Επιθυμώ να εκφράσω τις θερμότερες ευχαριστίες μου σε όλους τους πληροφορητές μου, είτε βρίσκονται εν ζωή είτε όχι, μιας και η έρευνά μας βρίσκεται σε εξέλιξη εδώ και πολλά χρόνια (αναφέρονται με αλφαβητική σειρά): Βενιός Στέλιος (Γραμματέας), Δέσποινα Απ. Καρυστιναίου, Ελευθέριος Γεωρ. Μαρινάκης, Μαργαρίτα Πολ. Μαρινάκη, π. Παναγιώτης Γεωρ. Μαρινάκης, Κατίγκω Λυγίζου – Οθωναίου, Ευριπίδης Νικ. Παπαδόπουλος, Τζάννης Νικ. Παπαδόπουλος, Μάριος Τρανουδάκης, Τζαννής Απ. Ψαρομήλιγκος.

Copyright ©Katerina Marinaki. All Rights Reserverd. ΑΠΑΓΟΡΕΥΕΤΑΙ η αναδημοσίευση, η αναπαραγωγή, ολική, μερική ή περιληπτική του περιεχομένου του παρόντος web site με οποιονδήποτε τρόπο, χωρίς προηγούμενη γραπτή άδεια της κατόχου του Κατερίνας Μαρινάκη. Νόμος 2121/1993 και κανόνες Διεθνούς Δικαίου που ισχύουν στην Ελλάδα.