Τρίτη του Πάσχα σήμερα και αν όλα έβαιναν καλώς και ο κορωνοϊός δεν ήταν εδώ, η εικόνα της Παναγίας της Φολεγάνδρου, θα ξεκινούσε το τρίτο και τελευταίο μέρος της τριήμερης περιφοράς Της σε κάθε γωνιά του νησιού. Η Τρίτη του Πάσχα, που για ολόκληρη την υπόλοιπη Ελλάδα και τους απανταχού Ορθοδόξους δεν είναι παρά μια απλή, καθημερινή ημέρα επιστροφής στην εργασία και τις υποχρεώσεις του καθενός, για την Φολέγανδρο και τους κατοίκους της είναι πιο Πάσχα κι από Πάσχα, θα τολμούσα να πω! Την ημέρα αυτή η εικόνα θα περιηγηθεί στο νότιο τμήμα της Φολεγάνδρου, στους οικισμούς του Πετούση, των Θεμωνιών Λειβαδιού, του Λειβαδιού και του Καραβοστάση, θα μπει ακόμα και στα καΐκια του νησιού και στα πλοία, που τυχόν θα δέσουν στο λιμάνι εκείνες τις ώρες, πριν επιστρέψει την Τρίτη το απόγευμα και πάλι στον οίκο Της, στην κορυφή του λόφου πάνω από την Χώρα Φολεγάνδρου, απ’ όπου ολοχρονίς ατενίζει το νησί και συνδράμει τους κατοίκους του! Όλα ξεκινούν την Κυριακή του Πάσχα το μεσημέρι, την ώρα που σε όλη την υπόλοιπη Ελλάδα ο οβελίας έχει πλέον καταναλωθεί, τα κόκκινα αυγά έχουν τσουγκριστεί και όλοι εύχονται «Και του χρόνου!», την ώρα που το Πάσχα παντού ανά την ελληνική επικράτεια και τον Ορθόδοξο κόσμο τελειώνει, στην Φολέγανδρο μόλις αρχίζει! Η εικόνα της Παναγίας κατεβαίνει από τον ναό προκειμένου να επισκεφθεί ένα-ένα όλα τα σπίτια του νησιού, κατά τη διάρκεια μιας τριήμερης περιφοράς, που ξεκινά από την Χώρα, την Κυριακή το απόγευμα με όλο το χωριό στο πόδι, για να καταλήξει στην Άνω Μεριά το βράδυ της ίδιας μέρας. Σύσσωμοι οι κάτοικοι της Απάνω Μεριάς συνοδεύουν την εικόνα της Παναγίας, τη Δευτέρα το απόγευμα, ως την άκρη του χωριού, στο Μπρόβαρμα, όπου ολοκληρώνεται η ολοήμερη περιφορά της στο χωριό και την αποχαιρετούν προσκυνώντας την ευλαβικά, μετά την μοναδική μέσα στο έτος διανυκτέρευσή της στον ενοριακό ναό του πολιούχου Άη-Γιώργη. Ακολούθως η εικόνα θα επιστρέψει στη Χώρα, για να διανυκτερεύσει στην Παντάνασσα και να βρεθεί κοντά στα άλλα «παιδιά» Της, τους Χωραΐτες, με τον τριήμερο εορτασμό να ολοκληρώνεται, όπως προείπαμε, το βραδάκι της Τρίτης του Πάσχα, οπότε και σύσσωμοι οι κάτοικοι συνοδεύουν την προστάτιδά τους στην μόνιμη κατοικία Της.

Ο ναός της Παναγίας, ψηλά πάνω από την Χώρα, ένα εμβληματικό τοπόσημο για την Φολέγανδρο και ένα από τα πλέον πολυφωτογραφημένα σημεία της.

Ο ναός της Κοιμήσεως της Θεοτόκου, της Παναγιάς όπως με αγάπη και ευλάβεια την αποκαλούν οι Φολεγανδρίτες, έχει κτιστεί στη θέση, όπου όπως προκύπτει από σωζόμενες αρχαίες επιγραφές, πρέπει να υπήρχε ιερό της Σελασφόρου Αρτέμιδος και του Προστατηρίου Απόλλωνος. Ίσως εδώ θα πρέπει να τοποθετήσουμε και την παλαιοχριστιανική βασιλική της Φολεγάνδρου. Σύμφωνα με τις περιγραφές των περιηγητών του 17ου και 18ου αιώνα, συμπεραίνουμε ότι ο ναός αυτός υπήρξε το καθολικό της ανδρικής Μονής, στην οποία αναφέρονται οι περιηγητές Jean de Thévenot (Γάλλος, που επισκέφθηκε το νησί στα μέσα του 17ου αιώνα) και ο Ολλανδός υποπλοίαρχος Heinrich Leonard Pasch van Krienen. Στο προαύλιο βρίσκονται διασκορπισμένα αρχαία ενεπίγραφα μάρμαρα, καθώς και ένα ακέφαλο άγαλμα ρωμαϊκής εποχής εντοιχισμένο στο αυτοτελές, ψηλό καμπαναριό. Στο καμπαναριό εξάλλου βρίσκεται εντοιχισμένη και μαρμάρινη εικόνα, λαϊκής τεχνοτροπίας, που παρουσιάζει την Παναγία με το Χριστό. Στη ρωμαϊκή εποχή, ανήκει και η μεγάλη, μαρμάρινη, ενεπίγραφη κυλινδρική βάση, που βρίσκεται στον αυλόγυρο του ναού. Στην επιφάνειά της παρατηρούμε υπολείμματα του ορειχάλκινου αγάλματος, που προφανώς στηριζόταν επάνω της. Η εκκλησία της Παναγίας είναι μια μονόκλιτη βασιλική με τρούλο, που το μήκος της υπερβαίνει τα 30 μέτρα. Ο τρούλος έχει χαρακτηριστικά χαμηλό, οκτάπλευρο τύμπανο. Ιδιομορφία του μνημείου, αποτελεί η ύπαρξη, ανατολικά και δυτικά του τρούλου, δυο κομψότατων ναόσχημων κατασκευών. Επίσης διαθέτει γυναικωνίτη.

Ο ναός της Παναγίας της Φολεγάνδρου.

Εισερχόμενοι στο ναό δεν μπορούμε παρά να θαυμάσουμε το εκπληκτικής ομορφιάς, μοναδικό στο νησί, μαρμάρινο τέμπλο, που κατασκευάστηκε το 1896 από τον Τηνιακό μαρμαρογλύπτη Καπαριά, ο οποίος δέκα χρόνια αργότερα κατασκεύασε τον επίσης μαρμάρινο, αρχιεπισκοπικό θρόνο, καθώς και τον χτιστό άμβωνα. Από τον παλιό ναό φαίνεται να προέρχονται οι ξυλόγλυπτες ζωγραφιστές πόρτες του ιερού, ο ασυνήθιστος χτιστός θρόνος, που βρίσκεται στο κέντρο της κόγχης του, καθώς και η μαρμάρινη πλάκα, που βρίσκεται ακριβώς μπροστά στην Ωραία Πύλη. Φέρει ανάγλυφα σύμβολα, όπως τον δικέφαλο αετό και φαίνεται πως σκεπάζει τάφο, κάποιου σημαντικού προσώπου. Πρέπει να αναφέρουμε ακόμα ότι και η Αγία Τράπεζα στηρίζεται σε μαρμάρινη, ενεπίγραφη βάση, ρωμαϊκού αγάλματος. Η θαυματουργή εικόνα της Παναγίας, που λιτανεύεται με λαμπρότητα σε ολόκληρο το νησί, το τριήμερο του Πάσχα αρπάχθηκε από το νησί στις 12 Οκτωβρίου 1715, από τους Τούρκους, την αποφράδα εκείνη ημέρα του εξανδραποδισμού των Φολεγανδρίων, από τον Καπουδάν Πασά Τζανούμ Χότζα. Η αδιευκρίνιστης παλαιότητας, μεγάλη εικόνα, ξαναγύρισε με θαυματουργό τρόπο στο νησί, χωρίς όμως το ασημένιο κάλυμμά της, το οποίο και τοποθετήθηκε εκ νέου το 1857 και σώζεται ως σήμερα.

Πολύχρωμοι «λουλουδοπόταμοι» κατρακυλούν στις πλαγιές του νησιού κάθε Άνοιξη!

Η πασχαλιά και η άνοιξη, περιβεβλημένες με τα ανθοστόλιστα και μοσχοβολιστά ενδύματά τους, αποτελούν την πλέον ιδανική εποχή για να επισκεφθείτε την Φολέγανδρο.  Το άνυδρο και πετρώδες κορμί του νησιού είναι αυτήν την περίοδο στολισμένο με χίλια μύρια χρώματα κι αρώματα. Οι πάμπολλες αποχρώσεις του πράσινου σμίγουν με τις ακόμα περισσότερες γαλάζιες του ουρανού και της θάλασσας, δημιουργώντας τον τέλειο καμβά, για να αναδειχθούν τα χρώματα των χιλιάδων αγριολούλουδων, που κατακλύζουν τα «λουριά» (καλλιεργήσιμες αναβαθμίδες) και τις «καυκάρες» (τις λιγοστές επίπεδες εκτάσεις για καλλιέργειες) της Φολεγάνδρου. Για να επανέλθουμε όμως στον τριήμερο, μοναδικό πανελλαδικά, εορτασμό του Πάσχα στην Φολέγανδρο, πρέπει να τονίσουμε ότι στηρίζεται σε έθιμα εξαιρετικά ενδιαφέροντα και σχεδόν αναλλοίωτα στο πέρασμα των χρόνων. Για του λόγου το αληθές παραθέτουμε αυτούσια την περιγραφή του Αλκιβιάδου Χαριλάου, από το βιβλίο του «Η Νήσος Φολέγανδρος», που εκδόθηκε το 1888 και επανεκδόθηκε το 2000 από την Αστική μη Κερδοσκοπική Εταιρεία «Οι Φίλοι του Αρχιπελάγους»:

«…οι γεωργοί της Επάνω Μεριάς μετά του εφημερίου των…», Δευτέρα του Πάσχα στις πρώτες δεκαετίες του 20ού αιώνα.

«Άπαξ του ενιαυτού, κατά την ημέραν του Πάσχα, μετά την ακολουθίαν της δευτέρας Αναστάσεως, τελουμένην εν τω δημοτικώ ναώ της Κοιμήσεως της Θεοτόκου, καταβιβάζεται εν τη Κωμοπόλει και η μεγάλη αργυρά της Παναγίας εικών, μετά μεγίστης πομπής και παρατάξεως. Εν πρώτοις προηγούνται νέοι πυροβολούντες, κατόπιν τούτων έπονται τα εξαπτέρυγα, οι φανοί του ναού και οι ψάλται, έπειτα οι τέσσαρες της νήσου ιερείς ενδεδυμένοι τας λαμπροτέρας ιερατικάς των στολάς, μετ’ αυτούς η ιερά της Θεομήτορος εικών, φερομένη υπό δύο ρωμαλέων ανδρών, ταύτη ακολουθούσιν άπαντες της νήσου οι κάτοικοι, άνδρες, γυναίκες, παίδες και γέροντες, φορούντες τα εορτάσιμά των φορέματα. Οι κώδονες των ναών ηχούσιν απαύστως, παντού καίεται άφθονον θυμίαμα και η παράταξις διέρχεται μεγαλοπρεπώς δι’ όλων των οδών της κωμοπόλεως. Η ιερά εικών εισέρχεται εις απάσας τας οικίας, ευλογούσα και εξαγνίζουσα αυτάς, μετά δε το πέρας της λιτανείας κατατίθεται εις τον εν τω φρουρίω δημοτικόν ναόν του Χριστού. Το εσπέρας εξακολουθούσιν αι οικογένειαι προσερχόμεναι εις τον ναόν, ασπαζόμεναι μετ’ ευλαβείας και σεβασμού την θείαν εικόνα, καίουσαι λίβανον ενώπιόν της και ανάπτουσαι λυχνίας πλήρεις ελαίου, ας επί τούτω φέρουσιν εκ των οικιών των, προς φωτισμόν της πολιούχου. Την πρωίαν της επιούσης, μετά την θείαν λειτουργίαν, λαμβάνεται αύθις η ιερά εικών και δια της αυτής παρατάξεως φέρεται εκτός της κωμοπόλεως, εκείθεν δε παραλαβόντες αυτήν οι γεωργοί της Επάνω Μεριάς μετά του εφημερίου των διευθύνονται προς το ΒΔ τμήμα της νήσου, ένθα, ως είπομεν, κείνται οι αγροτικοί αυτών οίκοι. Αφού δε αγιασθώσι και ούτοι, επανέρχονται μετά μεσημβρίαν της αυτής ημέρας, συνοδευόμενοι υφ’ όλων σχεδόν των της Επάνω Μεριάς γεωργών. Άμα τη εις τα πρόθυρα της κωμοπόλεως αφίξει των, αρχίζουσιν εκ νέου οι πυροβολισμοί και οι κώδωνες των ναών χαρμοσύνως ηχούντες, οι δε κάτοικοι εξέρχονται εν σπουδή εις  προϋπάντησιν της ιεράς εικόνος, ην φέρουσι και αύθις εις τον ναόν του Χριστού, ένθα ψάλλεται ο εσπερινός. Την δ’ επομένην πρωίαν της Τρίτης, δια της αυτής παρατάξεως φέρεται η Πολιούχος εις τον επί του βουνού μεγαλοπρεπή ναόν της, εν ω τελείται η θεία λειτουργία ούτω δε περαιούται η μεγάλη αύτη τελετή και πανήγυρις των εορτών του Πάσχα».

Νηστίσιμα Λαζαράκια.

Αν τώρα, προτού περάσουμε στην περιγραφή του εθίμου, θελήσουμε να δώσουμε μια απάντηση στο εύλογο ερώτημα του πότε ξεκίνησε αυτό, σίγουρα υπάρχουν κάποια δεδομένα αν και -δυστυχώς- όχι τόσο σαφή όσο θα επιθυμούσαμε. Η πρώτη ρητή και ξεκάθαρη αναφορά για το συγκεκριμένο έθιμο απαντάται, όπως αναφέρω και στο άρθρο μου, στο βιβλίο του Χαριλάου Αλκιβιάδου «Η Νήσος Φολέγανδρος», το οποίο εκδόδηκε το 1888 και επανεκδόθηκε το 2000 από την Αστική μη Κερδοσκοπική Εταιρεία «Οι Φίλοι του Αρχιπελάγους». Πέραν αυτής της περιφοράς -που φαίνεται στο πέρασμα των χρόνων να μεγαλώνει σε διάρκεια ως συνέπεια της αύξησης του μεγέθους των οικισμών του νησιού- έχουμε επίσης τις τοπικές γιορτές της Μαρτιάτισσας και της Μαγιάτισσας, στο πλαίσιο των οποίων επίσης πραγματοποιούνται περιφορές εικονισμάτων της Παναγίας, στην περιοχή της Χώρας Φολεγάνδρου. Οι τοπικές αυτές γιορτές, την 1η Μαρτίου και την 1η Μαΐου αντιστοίχως, γιορτάζονται σε ανάμνηση της διασώσεως του νησιού από πειρατικές επιδρομές δια θαυμάτων της Παναγίας, κατόπιν λιτανειών και δεήσεων των ευσεβών Φολεγανδρίων. Η πρώτη περίπτωση αφορά στον ληστοπειρατή Ζαχαριά, ο οποίος προσπάθησε να λεηλατήσει το νησί στις αρχές Μαρτίου του 1794 (…εμβαίνοντο ο Μάρτης…, όπως χαρακτηριστικά αναφέρεται στο ιστορικό κείμενο της «Ρίμας του ληστοπειρατή Ζαχαριά»), ενώ η δεύτερη -προγενέστερη αλλά όχι γνωστής χρονολογίας- αφορά σε Αλγερινούς πειρατές, που πλησίασαν με κακές προθέσεις την Φολέγανδρο κάποια Πρωτομαγιά. Παράλληλα, υπάρχει η προφορική μαρτυρία από τον Ανωμερίτη Γεώργιο Κυριάκου Καρυστιναίο (Γιώργαρο), πληροφορίας που του παραδόθηκε από τον πατέρα του, που βίωσε ο ίδιος το γεγονός, περί της πραγματοποίησης λιτανείας λόγω ανομβρίας από τον Άγιο Αρσένιο, ο οποίος έζησε και δίδαξε στο νησί από το 1829 έως και το 1840. Όλα τα προαναφερθέντα γεγονότα αποδεικνύουν ότι οι λιτανεύσεις εικόνων, της Παναγίας ή και άλλων, ήταν αρκετά συνήθεις στην Φολέγανδρο. Αν συνυπολογίσουμε το γεγονός ότι έως και τον 19ο αιώνα η πειρατεία αποτελούσε διαρκή μάστιγα για τα νησιά του Αιγαίου και οι κάτοικοί τους με φόβο εξέρχοντο των οχυρωμένων οικισμών, προκειμένου να πραγματοποιήσουν τις αγροτικές εργασίες τους, δεδομένης επίσης και της ολοκλήρωσης του Ι.Ν. της Παναγίας με την μορφή που τον γνωρίζουμε σήμερα το 1821, θα μπορούσαμε να υποθέσουμε ότι η πασχαλινή περιφορά της εικόνας της Παναγίας της Φολεγάνδρου ίσως ξεκίνησε μετά την απελευθέρωση της Ελλάδας. Υπάρχει όμως ένα ακόμα στοιχείο, το οποίο θεωρούμε ότι πρέπει να συμπεριλάβουμε στην αναφορά μας αυτή και αφορά στην κλοπή του εικονίσματος της Παναγίας από τον Καπουδάν Τζανούμ Χότζα, τον Τούρκο Διοικητή του Αιγαίου, ο οποίος κατέστρεψε το νησί τον Οκτώβριο του 1715. Η Εικόνα επέστρεψε στο νησί με θαυματουργικό τρόπο και σε σύντομο χρονικό διάστημα, με την βοήθεια ενός καπετάνιου νιώτικου καϊκιού, ο οποίος την αναγνώρισε όταν την βρήκε στην θάλασσα, επειδή την είχε δει πολλές φορές πηγαίνοντας σε πανηγύρεις Της στην Φολέγανδρο. Αυτό σημαίνει ότι πιθανότατα και κατά την διάρκεια του 18ου αιώνος μπορεί να γινόταν λιτανείες και ίσως-ίσως ακόμα και η πασχαλινή περιφορά, που εδώ εξετάζουμε. Όποιος γνωρίζει κάτι περισσότερο, που θα μπορούσε να φωτίσει την γένεση του εθίμου αυτού, είναι ευπρόσδεκτο.

Οι πασχαλινές προετοιμασίες στο νησί ξεκινούσαν -και ξεκινούν ως σήμερα με μικρές διαφοροποιήσεις ως προς τα όσα θα αναφέρουμε στην συνέχεια- από την Σαρακοστή, με το εσωτερικό και εξωτερικό «γαλάχτισμα» των σπιτιών, δηλαδή το παραδοσιακό άσπρισμά τους με ασβέστη. Την Μεγάλη Εβδομάδα οι προετοιμασίες επικεντρώνονται στην παρασκευή των πασχαλινών γλυκισμάτων και φαγητών. Το Μεγάλο Σάββατο όλες οι Φολεγάνδριες νοικοκυρές ασχολούνται «με τα σφαχτά και τον φούρνο», δηλαδή το σφάξιμο του κατσικιού και το άναμμα του οικιακού φούρνου, για να ψήσουν τις πίτες -πρωτότυπες ατομικές τυρόπιτες σε σχήμα και μέγεθος ατομικής πίτσας- καθώς και την γλυκιά μελόπιτα, φτιαγμένη από μυζήθρα και ντόπιο θυμαρίσιο μέλι. Όσο για το κατσικάκι, ψημένο στο φούρνο με πατάτες, αποτελεί το κατεξοχήν πασχαλινό έδεσμα του φολεγανδρίτικου τραπεζιού, ενώ τα εντόσθιά του μετατρέπονται στην πεντανόστιμμη σούπα «πατσά» (φωτο άνω) -καμία σχέση δεν έχει ούτε με μαγειρίτσα, ούτε με τον γνωστό πατσά των ανά την επικράτεια πατσατζίδικων-, που καταναλώνεται το Σάββατο το βράδυ μετά την Ανάσταση. Το δε Σάββατο του Λαζάρου ψήνουν τους «Λαζάρους», μακρουλά ψωμάκια με σταφίδες, που συμβολίζουν τις πληγές του Λαζάρου.

Αρωματικές μελόπιτες…

…και πεντανόστιμες πασχαλινές «πίτες» Φολεγάνδρου.

Ένα πασχαλινό έθιμο που δυστυχώς τείνει να σβήσει πια είναι αυτό της κούνιας. Την Δευτέρα του Πάσχα δένονταν κούνιες στις πλατείες των χωριών του νησιού, όπου οι νεαροί κουνούσαν τις κοπέλες και τους τραγουδούσαν αυτοσχέδια στιχάκια με ειδική μουσική, το σκοπό της κούνιας.

Εσύ ‘σαι μια βασίλισσα εσύ ‘σαι μια σουλτάνα

και μέσα στη Φολέγανδρο εσύ ‘σαι η καπετάνα.

Οι φωτογραφίες που πλαισιώνουν το πρώτο μέρος της παρουσίασης συνειδητά επέλεξα να είναι «vintage» και προέρχονται από το μακρινό 1993, οπότε και έκανα την πρώτη μου προσπάθεια φωτογραφικής καταγραφής του εθίμου, με την εντελώς άπειρη τότε ματιά μου τόσο ως ερευνήτριας της τοπικής λαογραφίας όσο και ως φωτογράφου. Όμως, μέσα από τις φωτογραφίες αυτές «ξαναζούν» άνθρωποι και καταστάσεις, που πλέον έχουν χαθεί ανεπιστρεπτί, όπως οι μη τσιμεντοστρωμένοι δρόμοι στο σύνολο σχεδόν της έκτασης του νησιού, αλλά και -κυρίως- η απλότητα και ο αυθορμητισμός των ανθρώπων. Στο κομμάτι της θαλασσινής περιφοράς της Εικόνας οι φωτογραφίες είναι πρόσφατες, διότι έχει λάβει την συγκεκριμένη μορφή τα τελευταία χρόνια, μιας και τα έθιμα είναι ζωντανά και εξελισσόμενα και αυτό είναι απολύτως θεμιτό, στο βαθμό που δεν αλλοιώνεται η «ταυτότητά» τους. Ευχαριστώ θερμά για τις φωτογραφίες και το video στο κανάλι μας στο YouTube, την κόρη μου Φρατζέσκα-Ελευθερία Τσούνη.

Το μεσημέρι της Κυριακής αρχίζει το κύριο μέρος του εορτασμού του Πάσχα στην Φολέγανδρο. Η θαυματουργή εικόνα της Παναγίας, κατεβαίνει συνοδεία πλήθους πιστών από το ναό Της, που βρίσκεται σε λόφο πάνω από τη Χώρα…

…ενώ πολύ μεγαλύτερο πλήθος κόσμου -ντόπιων και επισκεπτών συμπεριλαμβανομένων- αναμένει να την υποδεχτεί στην είσοδο του χωριού, στην Πούντα, για να την συνοδεύσει μαζί με τον ιερέα του χωριού βέβαια, στην περιφορά Της σε όλα ανεξαιρέτως τα σπίτια της μικρής κωμοπόλεως.

Με το σκοτείνιασμα, η εικόνα της Παναγιάς κατευθύνεται προς την δυτική έξοδο της Χώρας, όπου την αναμένουν προκειμένου να την παραλάβουν και να την μεταφέρουν πεζοί στο χωριό τους, οι Ανωμερίτες, πάντα μαζί με τον ιερέα του χωριού τους. Μετά τον πανηγυρικό εσπερινό στον ενοριακό ναό του Άη Γιώργη, πολύ κόσμος ξενυχτάει στην εκκλησία για να τιμήσει αυτή τη μοναδική μέσα στο χρόνο διανυκτέρευση της Παναγίας στην Άνω Μεριά.

Τη Δευτέρα του Πάσχα, μετά τη λειτουργία, η Παναγία ξεκινάει τον «μαραθώνιο» της περιφοράς Της σε όλα ανεξαιρέτως τα σπίτια του χωριού, διαδικασία χρονοβόρα, που διαρκεί ολόκληρη την μέρα αυτή, μιας και το χωριό εκτείνεται σε μήκος που ξεπερνά συνολικά τα 3 χιλιόμετρα, με τις μικρές γειτονιές του τοποθετημένες εκατέρωθεν του κεντρικού δρόμου, που σαν ραχοκοκαλιά διασχίζει το νησί.

Κατά τη διάρκεια των τριών αυτών ημερών η εικόνα της Παναγίας, συνοδεύεται από πλήθος κόσμου, που την ακολουθούν πεζοί σε όλες τις διαδρομές. Οι άντρες θεωρούν τιμή τους να μεταφέρουν ανά δύο στους ώμους τους το πολύτιμο αυτό «φορτίο», ενώ τα παιδιά τσακώνονται για το ποιο θα πρωτοκρατήσει το λάβαρο της Ανάστασης και τα εξαπτέρυγα.

Χαρακτηριστικός προάγγελος του ερχομού της Παναγίας, είναι ο ήχος από ένα καμπανάκι, που τα παιδιά δεν το αφήνουν στιγμή να σιγήσει, καθώς και οι κρότοι από τα βαρελότα που την υποδέχονται τιμητικά σε κάθε σπίτι. Επίσης σε όλα τα σπίτια, το τραπέζι περιμένει πλούσια στρωμένο τον κόσμο, που ακολουθεί την Παναγία, με κάθε λογής τοπικά και μη φαγητά και μεζεδάκια, γλυκά, φρούτα και ποτά. Ειδικά στην Απάνω Μεριά, οι άφθονοι μεζέδες είναι πράγματι αφάνταστης ποικιλίας.

Η εικόνα στο κέντρο της Απάνω Μεριάς, με φόντο τον ενοριακό ναό του Αγίου Γεωργίου.

Το βραδάκι, ολοκληρωθείσης πλέον της περιφοράς, η εικόνα της Παναγίας φτάνει στην ανατολική έξοδο του χωριού, στο Μπρόβαρμα, όπου έπειτα από σύντομη δέηση, παραδίνεται στα χέρια του ιερέα και των κατοίκων της Χώρας, που έχουν έρθει για να την συνοδεύσουν, πάντα πεζοί, πίσω στο χωριό τους…

…αφού όμως πρώτα όλοι ανεξαιρέτως οι παριστάμενοι Απανωμερίτες Την προσκυνήσουν. Κατά τη διάρκεια της πορείας γίνονται σύντομες στάσεις για δεήσεις, κυρίως όταν η πομπή περνάει μπροστά από κάποιο από τα πολλά ξωκλήσια του νησιού και αυτό βέβαια ισχύει και για τις τρεις ημέρες της περιφοράς.

Στην Χώρα, η Παναγία διανυκτερεύει στον Ι.Ν. της Παντάνασσας, μέσα στο Κάστρο. Μετά τον εσπερινό και ενώ οι Χωραΐτες ξενυχτούν κοντά στη Παναγία, οι Απανωμερίτες γλεντούν στις ταβερνούλες του χωριού τους, όπως ακριβώς είχαν κάνει οι Χωραΐτες το προηγούμενο βράδυ, κατά την διανυκτέρευση της Παναγίας στην Άνω Μεριά. Την Τρίτη, η Παναγία πραγματοποιεί το τρίτο και δυσκολότερο κομμάτι της περιφοράς της…

…καθώς αναχωρώντας από την Χώρα κατευθύνεται προς τις αγροτικές περιοχές στην Ν.Α. πλευρά του νησιού, τον Πετούση, τις Θεμωνιές Λειβαδιού και το Λειβάδι…

…σε μια διαδρομή που θα παραμείνει ανεξίτηλα χαραγμένη στην μνήμη όσων την ακολουθήσουν έστω και για μία φορά!

Η διαδρομή ακολουθεί μερικά από τα πιο δύσβατα μονοπάτια του νησιού, ιδιαίτερα στο τμήμα που συνδέει τους οικισμούς του Πετούση με τις Θεμωνιές Λειβαδιού, ωστόσο η ομορφιά του τοπίου και η θέα προς τα γειτονικά νησιά, ανατολικά της Φολεγάνδρου, αποζημιώνει στο έπακρο τους πολυπληθείς συμμετέχοντες στην ακολουθία της Παναγίας.

Γύρω στο μεσημέρι η εικόνα της Παναγίας και η συνοδεία της φθάνουν στον Καραβοστάση, το λιμάνι του νησιού…

…όπου εκτός από τα σπίτια του οικισμού επισκέπτεται και όλα τα καΐκια, τα οποία, όταν το επιτρέπουν οι καιρικές συνθήκες, κάνουν μια μικρή βόλτα την Εικόνα μέσα στο λιμάνι για να ευλογηθούν τα νερά.

Τις ζεστές ώρες της ημέρας, η Παναγιά θα «ακουμπήσει» για λίγο και στο εκκλησάκι του Αγίου Αρτεμίου, πάντα στον Καραβοστάση, έτσι ώστε κανένας οικισμός να μην μείνει  παραπονεμένος και λιγότερο ευλογημένος…

…ενώ το απόγευμα η Εικόνα με την πομπή της θα ξεκινήσει για την Χώρα, όπου την υποδέχεται και πάλι πλήθος κόσμου, ακολουθεί μια τελευταία περιφορά Της στους κεντρικούς δρόμους του χωριού και τέλος όλοι μαζί την συνοδεύουν πίσω στον ναό Της, όπου τελείται Εσπερινός και η Παναγία παραμένει έως και το επόμενο Πάσχα, που θα ξαναβρεθεί κοντά στους πιστούς της.

Το τελευταίο μέρος της παρουσίασής μας περιλαμβάνει το κομμάτι εκείνο της περιφοράς της εικόνας της Παναγίας, που ουσιαστικά έχει ενταχθεί στο έθιμο της τελευταίες δεκαετίες, δηλαδή την είσοδο εντός των πλοίων, που τυχόν βρίσκονται στο λιμάνι την ώρα της περιφοράς -και πάντα φροντίζουν να βρίσκονται-, καθώς και την μεγάλη θαλασσινή βόλτα, που φέρνει την Εικόνα στις βόρειες ακτές του νησιού, κάτω από την Χώρα, ως τους θαλάσσιους πρόποδες του Αγκρεμνού της Παναγιάς, του βουνού δηλαδή που φιλοξενεί τον ναό Της, συνοδευόμενη από κάθε λογής σκάφος που μπορεί να βρίσκεται την ημέρα και την ώρα εκείνη στο λιμάνι του νησιού.

Η εικόνα της Παναγίας κατευθύνεται μέσω της προβλήτας του λιμανιού…

…προς το πλοίο που εκείνη την στιγμή είναι αγκυροβολημένο στο λιμάνι του νησιού επιβιβάζοντας τους εκατοντάδες πασχαλινούς επισκέπτες της Φολεγάνδρου.

Αμέσως μετά η Εικόνα επιβιβάζεται σε ένα από τα καΐκια και ξεκινά την θαλασσινή βόλτα της (δείτε το σχετικό video στο κανάλι μας στο YouTube)…

…η οποία όταν ο καιρός είναι «μπονάτσα» αποτελεί πραγματικά απολαυστική εμπειρία…

…και σύντομα, αφού περάσει από το σπήλαιο της Χρυσοσπηλιάς, φθάνει κάτω από την Χώρα…

…ενώ καθ’ όλη τη διάρκεια της διαδρομής βεγγαλικά και κάθε είδους πυροτεχνήματα ρίπτονται τόσο από θαλάσσης, όσο και από όσους παρακολουθούν την ρότα των σκαφών ακροβολισμένοι στα βράχια…

Copyright © Katerina Marinaki. All Rights Reserverd.
ΑΠΑΓΟΡΕΥΕΤΑΙ η αναδημοσίευση, η αναπαραγωγή, ολική, μερική ή περιληπτική του περιεχομένου του παρόντος web site με οποιονδήποτε τρόπο, χωρίς προηγούμενη γραπτή άδεια της κατόχου του Κατερίνας Μαρινάκη. Νόμος 2121/1993 και κανόνες Διεθνούς Δικαίου που ισχύουν στην Ελλάδα.