«Μικρό μου Καστελλόριζο ψηλά ‘ναι τα βουνά σου και χαμηλά τα σπίτια σου και κρύα τα νερά σου»

Η συμπυκνωμένη σοφία του παραδοσιακού τραγουδιού δίνει το στίγμα του ακριτικού, αλλά πανέμορφου νησιού μέσα σε μόλις στίχους. Γιατί αυτό ακριβώς είναι το Καστελλόριζο, ένα «μικρό» νησάκι με έκταση μόλις 9 τ.χλμ., με ορεινούς όγκους ύψους δυσανάλογου προς το μέγεθός του, με σπίτια «χαμηλά», παραταγμένα κατά μήκος της ακτογραμμής, που θαρρείς και μόλις δραπέτευσαν από τις σελίδες κάποιου πολύχρωμου παραμυθιού και νερά «κρύα», κρυστάλλινα και τόσο διάφανα, που μπορείς να φωτογραφίσεις τις θαλάσσιες χελώνες, που κολυμπούν υπό την επιφάνειά τους!

Το ταξίδι προς το Καστελλόριζο ήταν πάντα για μένα μία άκρως συγκινητική εμπειρία. Από το 2003 που το πρωτοεπισκέφθηκα -για επαγγελματικούς λόγους βεβαίως- μέχρι και σήμερα, που πλέον το έχω επισκεφθεί περισσότερες από 15 φορές, τα συναισθήματα παραμένουν ακριβώς τα ίδια. Προσπερνάς τη Ρόδο και συνεχίζεις να ταξιδεύεις για περίπου 5 ώρες έχοντας δεξιά σου το απέραντο γαλάζιο και στ’ αριστερά σου τα παράλια της Τουρκίας. Μπορείς ακόμα και να παρακολουθήσεις τα αυτοκίνητα, που καταπίνουν τις χιλιομετρικές αποστάσεις μεταξύ των παραλιακών πόλεων της γείτονος. Και μετά απ’ όλες αυτές τις ώρες, που τα τηλέφωνά σου έχουν συνδεθεί με τα τουρκικά δίκτυα τηλεφωνίας, που οι τηλεοράσεις πιάνουν μόνο τουρκικά κανάλια και που γενικώς πιστεύεις ότι γι’ αλλού ξεκίνησες κι αλλού η ζωή σε πήγε, βρίσκεσαι ξαφνικά στην αγκαλιά του Καστελλόριζου! Είσαι και πάλι στην πατρίδα, πατάς έδαφος ελληνικό και συνειδητοποιείς πως αυτό το νησάκι «μεγαλώνει» την Ελλάδα κατά πέντε ώρες -για να το μετρήσω με τη μονάδα μέτρησης που κυριαρχεί στη ζωή μου, τις ώρες ταξιδιών. Την πρώτη φορά δεν σας κρύβω πως με πήραν τα δάκρυα, το συναίσθημα ήταν τόσο έντονο! Τώρα πια το υπερκερνάει η χαρά που ξαναβρίσκομαι εκεί, δεν είναι δα και απλή υπόθεση οι σχεδόν 20 ώρες θαλάσσιου ταξιδιού!

Το Καστελλόριζο ενώθηκε με την Ελλάδα το 1948, ακολουθώντας την τύχη και της λοιπής Δωδεκανήσου. Η σημερινή εικόνα του οικισμού, έτσι όπως τον πρωτοαντικρίζει κανείς, καθώς το πλοίο πλησιάζει στο λιμάνι, θα μπορούσε κάλλιστα να αναγράφεται στα νεοελληνικά λεξικά, ως συνώνυμο της λέξης γραφικό, ενός χαρακτηρισμού, που σπάνια βρίσκει σ’ ένα τόπο τόσο απόλυτα την έκφρασή του, όπως στο Καστελλόριζο. Μια αίσθηση μεγαλοπρέπειας και περασμένης -αλλά όχι ξεχασμένης- δόξας, πλανάται στην ατμόσφαιρα του οικισμού, που σφιχταγκαλιάζει το λιμάνι με τα νεοκλασσικά δίπατα και τρίπατα αρχοντόσπιτά του να ατενίζουν το Αιγαίο και την Μεσόγειο, αλλά και τις απέναντι μικρασιατικές ακτές, εκεί όπου ως τις αρχές του 20ού αιώνα πολλοί Καστελλοριζιοί διατηρούσαν σπίτια και κτήματα. Ένας ζωντανός πίνακας κυβιστικής τεχνοτροπίας, που το δυνατό φως του ήλιου ζωντανεύει ακόμα περισσότερο τα ήδη εντυπωσιακά χρώματα των αρχοντικών, με τα μεγάλα, πολύχρωμα πορτοπαράθυρα, τις κόκκινες κεραμοσκεπές και τα ξύλινα ή σιδερένια μπαλκόνια τους. Ξύλινες σκάλες, τοξωτές είσοδοι και πόρτες στολισμένες με ιωνικά κιονόκρανα, βυζαντινές τεχνικές και «ταμπάδες» (γεωμετρικά μοτίβα), κοσμούν τις οικίες αυτές, τις οποίες προστατεύει ο επιβλητικός όγκος του «Βουνού», που στέκεται ακριβώς πίσω τους. To νησί έγινε γνωστό σε ολόκληρο τον κόσμο χάρις στα γυρίσματα της ιταλικής ταινίας Mediterraneo, η οποία κέρδισε το Όσκαρ καλύτερης ξενόγλωσσης ταινίας το 1991.

Η κατοικημένη περιοχή του Καστελλόριζου αποτελείται από τις συνοικίες Πηγάδια, στο λιμάνι και Χωράφια, γύρω από την εκκλησία των Αγίων Κωνσταντίνου και Ελένης, ενώ συνεχίζεται και μέχρι το Μανδράκι, τον γραφικό όρμο στα ανατολικά με λίγα σπιτάκια. Στην αριστερή άκρη του λιμανιού, στην κορυφή του κοκκινωπού λοφίσκου, απ’ όπου φαίνεται ότι πήρε τ’ όνομά του ολόκληρο το νησί, σώζεται το φρούριο των Ιπποτών του Αγίου Ιωάννη, που χτίστηκε το 14ο αι., πάνω στα ερείπια αρχαίου κάστρου. Οι απόψεις, ωστόσο, διίστανται για την ονομασία Καστελλόριζο, για το εάν τελικά προέρχεται από το Castello Rosso (=Κόκκινο Κάστρο), εξαιτίας των ερυθρόχρωμων βράχων του ή του χρώματος ενός οικοσήμου των Ιπποτών, είτε πάλι από σύνθεση των βυζαντινών λέξεων, καστέλλο ή καστέλλι (=κάστρο) και ριζοβούνι, όπως ονομάζονται οι πρόποδες του βουνού, όπου και είναι χτισμένος ο οικισμός. Η αρχαία ονομασία του νησιού, Μεγίστη, δεν είναι επίσης ξεκαθαρισμένο από που προέρχεται. Ο Στέφανος Βυζάντιος αναφέρει ως πρώτο οικιστή του το Μεγιστέα, ενώ είναι πιθανό να ονομάστηκε έτσι επειδή αποτελεί το μεγαλύτερο από τα γύρω του νησάκια ή κατ’ ευφημισμόν, ακριβώς λόγω του μικρού μεγέθους του, μόλις 9 τ. χλμ. Το κάστρο καταστράφηκε το 1788 όταν ο Λάμπρος Κατσώνης με αιφνιδιαστική επίθεσή του, ανάγκασε τους Τούρκους να φύγουν από το νησί. Σώζονται τμήματα του εξωτερικού τείχους και τριών πύργων, ενώ δίπλα του βρίσκονται τα ερείπια ενός τουρκικού χαμάμ. Ο λόφος που φιλοξενεί το κάστρο σήμερα είναι γυμνός από σπίτια, ενώ μέχρι τους καταστροφικούς βομβαρδισμούς του Α΄ και Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, αποτελούσε μία από τις πιο πυκνοκατοικημένες γειτονιές του οικισμού.

Κάτω από το φρούριο, στην είσοδο του λιμανιού και σκαλισμένος σε βράχο, βρίσκεται ο άριστα διατηρημένος, ναόσχημος Λύκιος τάφος, στον οποίο θα φτάσετε αν ακολουθήσετε «το κατούκι», δηλαδή το παραδοσιακό μονοπάτι, που ξεκινά από το λιμάνι. Έχει δωρική πρόσοψη και ορθογώνιο θάλαμο με τέσσερις θέσεις για νεκρούς και παρόμοιοι τάφοι έχουν βρεθεί κυρίως στην μικρασιατική Λυκία -ακριβώς απέναντι από το Καστελλόριζο– εξ’ ου και η ονομασία Λύκιος.

Η περιπλάνηση στα πλακόστρωτα σοκάκια της πολιτειούλας, τόσο γύρω από το λιμάνι, όσο και στις άλλες συνοικίες, είναι μια μοναδική εμπειρία. Στα Χωράφια, τον πρωταγωνιστικό ρόλο παίζει ο Μητροπολιτικός ναός των Αγίων Κωνσταντίνου και Ελένης, του 1835, ενώ την περιοχή κοσμούν πολλές ακόμα εκκλησίες, το κτήριο της Σαντραπείας Αστικής Σχολής και η προτομή της Δέσποινας Αχλαδιώτη, της γνωστής Κυράς της Ρω.

Ο Μητροπολιτικός ναός των Αγίων Κωνσταντίνου και Ελένης, των πολιούχων του νησιού, κατασκευάστηκε το 1835 στη θέση παλαιοχριστιανικής βασιλικής. Φέρει γοτθικά στοιχεία και η στέγη της στηρίζεται σε 12 μονολιθικές γρανιτένιες κολώνες, που μεταφέρθηκαν από το ναό του Απόλλωνα στα Πάταρα της Λυκίας (σήμερα έχει μετατραπεί σε εκκλησία του Αγίου Νικολάου, όπου κάθε χρόνο στη μνήμη του χοροστατεί ο Πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως). Πρόκειται για εξαιρετικής τέχνης ναό, σε ρυθμό τρίκλιτης βασιλικής με τρούλο, που κοσμείται με πλούσια εικονογράφηση, μαρμάρινο τέμπλο και πανύψηλο, μαρμάρινο καμπαναριό. Η παράδοση αναφέρει ότι τον αρχικό ναό έχτισε ο Μέγας Κωνσταντίνος, όταν αποκλείστηκε στο νησί από κακοκαιρία, καθ’ οδόν προς την Παλαιστίνη, όπου μετέβαινε προκειμένου να βοηθήσει την Αγία Ελένη στην εύρεση του Τιμίου Σταυρού.

Το σημαντικότερο ίσως αξιοθέατο του νησιού αποτελεί το Παλαιόκαστρο, 2 χλμ. δυτικά του οικισμού. Στο Παλιόγκαστρο, όπως ονομάζεται από τους ντόπιους, βρισκόταν η παλιά πόλη του νησιού, οχυρωμένη από την Ελληνιστική εποχή ή και παλαιότερα και σε υψηλό σημείο, για λόγους ασφαλείας. Έχει παραμείνει αναλλοίωτο από τα Βυζαντινά χρόνια μιας και οι Ιππότες δεν έκαναν εδώ καμία παρέμβαση. Σώζονται μεγάλα τμήματα των ελληνιστικών οχυρωματικών έργων και τουλάχιστον τρεις πυργόσχημες κατασκευές. Στην περιοχή βρέθηκαν πολλές αρχαίες επιγραφές αλλά και νεολιθικά εργαλεία. Σώζονται ακόμα βυζαντινά, μεσαιωνικά και νεότερα κτίσματα, πολλές δεξαμενές, καθώς και πολλές εκκλησίες. Στον περίβολο του κάστρου η Παναγία του Κάστρου και ο Άγιος Στέφανος με βοτσαλωτό δάπεδο του 1858 και στην απέναντι πλαγιά η περιτειχισμένη εκκλησία του Αγίου Παντελεήμονα και ο ναΐσκος του Αγίου Γεωργίου «Φτωχουλάκι». Η θέα από το Παλαιόκαστρο είναι πανοραμική και ανεμπόδιστη προς το λιμάνι, τον οικισμό, τις γύρω νησίδες και τις απέναντι μικρασιατικές ακτές. Κάτω από το Παλαιόκαστρο βρίσκονται οι «Αχέρες» δέκα δεξαμενές για τη συλλογή του βρόχινου νερού, κατασκευασμένες επί Τουρκοκρατίας.

Αφήσαμε για το τέλος της παραμονής μας στο Καστελλόριζο, την επίσκεψη στο «Γαλάζιο Σπήλαιο» ή «Σπηλιά του Παραστά», στη Ν.Α. ακτή του νησιού. Πρόκειται για το ωραιότερο ίσως σπήλαιο της Μεσογείου και ένα από τα σπανιότερα γεωλογικά φαινόμενα. Ο καιρός είναι θαυμάσιος κι έτσι το σκάφος που μας μεταφέρει εισέρχεται στο σπήλαιο. Εμείς σκυφτοί, κατά την είσοδο, σύμφωνα με τις οδηγίες των συνοδών μας, αντικρίζουμε ένα θέαμα, που δεν μπορεί να συγκριθεί με καμία από τις περιγραφές που έχουμε ήδη ακούσει. Το φως του πρωινού ήλιου -ιδανική ώρα για να επισκεφθεί κανείς το σπήλαιο- δημιουργεί στην κρυστάλλινη επιφάνεια του νερού ονειρικές αντανακλάσεις όλων των αποχρώσεων του μπλε και γαλάζιου, δημιουργώντας μια ατμόσφαιρα μαγευτική και απόκοσμη, συνεπικουρούντων των αμέτρητων σταλαγμιτικών και σταλακτιτικών σχηματισμών. Η βουτιά μιας νεαρής φώκιας, που εξαφανίστηκε κάτω από το νερό -το σπήλαιο ονομάζεται και Φώκιαλη εξαιτίας αυτών ακριβώς των χαριτωμένων ενοίκων του- μας προσγείωσε στην πραγματικότητα, κάνοντάς μας να ζηλέψουμε το αθώο αυτό πλάσμα, που έχει τη δυνατότητα ν’ αντικρίζει κάθε μέρα αυτή τη θεϊκή ομορφιά!

Σε κατάλληλα διαμορφωμένο προμαχώνα του κάστρου στεγάζεται το Αρχαιολογικό και Λαογραφικό Μουσείο του νησιού, το οποίο φιλοξενεί ελληνιστικά και ρωμαϊκά ανάγλυφα, αγάλματα -όπως το ακέφαλο μαρμάρινο άγαλμα της Υγείας του 3ου αι. π.Χ.-, βυζαντινά πινάκια και νομίσματα, τοιχογραφίες -όπως αυτές του 17ου αι. από τη δισυπόστατη εκκλησία των Αγίων Δημητρίου και Νικολάου-, σφραγίδες δημογεροντίας, πορσελάνες, κεντήματα, χρυσοστόλιστα κανάτια κ.ά. Ιδιαίτερα σημαντικό είναι το χάλκινο αριστοτεχνικό αγαλματάκι του Βάκχου, αλλά και ο κρυστάλλινος φάρος, γαλλικής κατασκευής του 1913. Στο λαογραφικό τμήμα εκτίθενται: εξοπλισμός σπογγαλιέων, χειρόμυλοι, αμφορείς και αρχιτεκτονικά μέλη από την παλαιοχριστιανική βασιλική, που βρισκόταν στη θέση του Μητροπολιτικού ναού των Αγίων Κωνσταντίνου και Ελένης.

ΚΑΣΤΕΛΛΟΡΙΖΙΤΙΚΕΣ ΓΕΥΣΕΙΣ

Στα ταβερνάκια του νησιού αναζητείστε συνταγές με ψάρια και θαλασσινά, όπως άλλωστε επιβάλλεται να κάνετε σε οποιοδήποτε ελληνικό νησί κι αν βρεθείτε. Δοκιμάστε όμως και γιουβαρλάκια ή ρεβιθοκεφτέδες καθώς και το πρωτότυπο «σαλαντούρμαση» που είναι στην ουσία κρεμμυδοντολμάδες, με κιμά και ρύζι. Από γλυκά ζητείστε το χαλβά του κουταλιού, αλλά και τα «στραβά», ένα είδος τηγανητού μπακλαβά, γεμιστού με καρύδια, μυρωδικά και «κομματιαστή» ζάχαρη (μείγμα ζάχαρης και ασπραδιών αυγού, το οποίο αφού στεγνώσει το σπάμε σε μικρά κομμάτια). Εάν βρεθείτε στο Καστελλόριζο την Μεγάλη Εβδομάδα θα δοκιμάσετε και τα λαζαράκια, που φτιάχνονται το Σάββατο του Λαζάρου και τρώγονται ως το Πάσχα, επειδή είναι νηστίσιμα.

Το γειτονικό νησάκι της Ρω

Το μνημείο της Κυράς της Ρω, της Δέσποινας Αχλαδιώτη, που έζησε στο νησί ολομόναχη, κάνοντας σκοπό της ζωής της την καθημερινή ύψωση της ελληνικής σημαίας, θα θυμίζει στους αιώνες το μεγαλείο της γυναίκας αυτής. Στο νησί υπάρχει ακόμα το εκκλησάκι του Αγίου Γεωργίου και ένας μικρός, αρχαίος πύργος.

Η νησίδα  Άγιος Γεώργιος

Εδώ βρίσκεται το ομώνυμο εκκλησάκι και οι Καστελλοριζιοί το επισκέπτονται -καιρού επιτρέποντος- την Πρωτομαγιά και την Καθαρή Δευτέρα.

ΜΙΑ ΣΤΑΓΟΝΑ ΙΣΤΟΡΙΑΣ

Το νησί κατοικείται από τη Νεολιθική περίοδο, σύμφωνα με τα ευρήματα, ενώ οι Μυκηναίοι έφτασαν επίσης ως εδώ, όπως μαρτυρά ένα θαυμάσιο χρυσό στεφάνι που βρέθηκε μέσα σε σαρκοφάγο και εκτίθεται στο Αρχαιολογικό Μουσείο Αθηνών. Κατά τη διάρκεια της Κλασσικής, Ελληνιστικής και Ρωμαϊκής περιόδου, η Μεγίστη ανήκε στους Δήμους της Περαίας, είχε δικά της νομίσματα, αλλά εξαρτιόταν οικονομικά από τη Ρόδο, εξάρτηση που κατέλυσε στις αρχές του 3ου αι. π.Χ. ο τύραννος της Αλικαρνασσού Ιδριεύς. Κατόπιν πέρασε στον έλεγχο του Μ. Αλεξάνδρου και των απογόνων του, ενώ το 2ο αι. π.Χ. το νησί απέκτησε για ένα διάστημα σχετική αυτονομία, που καταργήθηκε από το Βεσπασιανό το 38 π.Χ. Κατά την Βυζαντινή περίοδο, το Καστελλόριζο ανήκε αρχικά στη λεγόμενη Επαρχία των Νήσων και αργότερα στο Ναυτικό Θέμα των Καράβων. Το 1306 καταλήφθηκε από τους Ιωαννίτες Ιππότες, οι οποίοι ανοικοδόμησαν άμεσα το Κόκκινο Κάστρο, που έμελλε να γίνει το χαρακτηριστικότερο γνώρισμα του νησιού. Από το 1440 έως και την Επανάσταση του 1821, το νησί διεκδίκησαν διαδοχικά Αιγύπτιοι, Καταλανοί, Ναπολιτάνοι, Τούρκοι, Ισπανοί, Ενετοί και Ρώσοι, οι οποίοι εναλλάχθηκαν αρκετές φορές στην εξουσία του Καστελλόριζου, γεγονός που αποδεικνύει ατράνταχτα την εξαιρετικά σημαντική, στρατηγική θέση του.

Παρά τις αλλεπάλληλες επιδρομές και τη σημαντική πληθυσμιακή του συρρίκνωση, το Καστελλόριζο αναπτύχθηκε, οι κάτοικοί του στράφηκαν προς τους τομείς της ναυτιλίας και του εμπορίου και το νησί απέκτησε μεγάλη, για την εποχή, οικονομική και πολιτιστική άνθηση. Οι Καστελλοριζιοί μπήκαν στην επανάσταση αμέσως μετά το ξέσπασμά της, μετατρέποντας τον εμπορικό τους στόλο σε πολεμικό, παρ’ όλα αυτά περίμεναν ως το 1913 για να κηρύξουν την ένωσή τους με την Ελλάδα, κίνηση ωστόσο που δεν έγινε δεκτή από τον Ελευθέριο Βενιζέλο. Το νησί από το 1915 ως το 1921 γνώρισε την κυριαρχία των Γάλλων, οι οποίοι το μεταβίβασαν στους Ιταλούς, γεγονός που σηματοδότησε την μαζική μετανάστευση των κατοίκων του προς τη Ρόδο, τον Πειραιά, αλλά και την Αυστραλία, την Αμερική και την Αίγυπτο. Κατά τη διάρκεια του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, απετέλεσε βάση των Συμμαχικών Δυνάμεων και το 1943 υπέστη σφοδρούς γερμανικούς, αεροπορικούς βομβαρδισμούς, που το κατέστρεψαν σχεδόν ολοσχερώς και ανάγκασαν τους περισσότερους κατοίκους του να το εγκαταλείψουν για πάντα. Σήμερα ζουν στο νησί λιγότεροι από 300 άνθρωποι.

Kαι βέβαια τα πλοία της BLUE STAR FERRIES αποτελούν την ιδανική και πλέον αξιόπιστη επιλογή για την απευθείας μετάβαση από Πειραιά προς Καστελλόριζο, με δρομολόγια καθ’ όλη τη διάρκεια του έτους -και ιδιαίτερα κατά τους καλοκαιρινούς μήνες- και την καλύτερη πάντα δυνατή σχέση ποιότητος-τιμής για το ταξίδι αυτό.

Copyright © Katerina Marinaki. All Rights Reserverd.
ΑΠΑΓΟΡΕΥΕΤΑΙ η αναδημοσίευση, η αναπαραγωγή, ολική, μερική ή περιληπτική του περιεχομένου του παρόντος web site με οποιονδήποτε τρόπο, χωρίς προηγούμενη γραπτή άδεια της κατόχου του Κατερίνας Μαρινάκη. Νόμος 2121/1993 και κανόνες Διεθνούς Δικαίου που ισχύουν στην Ελλάδα.