Μασσαλία, η σημαντικότερη πόλη-λιμάνι της Γαλλίας με περισσότερους από 1.500.000 κατοίκους. Αυτή ακριβώς η στρατηγικής σημασίας τοποθεσία έφερε στις θύρες της πόλης πολλούς κατακτητές, κατά τη διάρκεια της μακραίωνης ιστορίας της -πλέον των 26 αιώνων-, οι οποίοι άφησαν τα εμφανή ως σήμερα σημάδια τους στη φυσιογνωμία, αλλά και στην πολιτισμική ταυτότητα της πόλης, μιας πόλης που κυριολεκτικά μεταμορφώθηκε και δυναμικά μπήκε στον τουριστικό χάρτη της Γαλλίας και της Ευρώπης μετά το 2013, οπότε και υπήρξε Πολιτιστική Πρωτεύουσα της Ευρώπης. Η πόλη της Μασσαλίας, που θα πρωταγωνιστήσει και στους Ολυμπιακούς Αγώνες της Γαλλίας, το 2024, ιδρύθηκε από Έλληνες Φωκαείς περί το 600 π.Χ. -όπως πιστοποιεί και η πλάκα που είναι τοποθετημένη στο κεντρικότερο σημείο της Μαρίνας της Μασσαλίας-, όταν ο Πρωτέας, που είχε φύγει από τη Φώκαια, ανακάλυψε τυχαία στον κόλπο του Λέοντα ένα ρεύμα γλυκού νερού, προστατευμένο φυσικά από δύο ακρωτήρια. Η Μασσαλία, λοιπόν, που σήμερα αποτελεί ένα φημισμένο κέντρο τεχνών, πολιτισμού και μουσικής -με το κτήριο της Όπερας να κατέχει σημαντική θέση- εξελίχθηκε σύντομα σε μεγάλη εμπορική αποικία και πλέον αποτελεί, πέραν όλων των άλλων, κέντρο της μουσικής χιπ χοπ, έδρα της διάσημης ποδοσφαιρικής ομάδας της Marseille και γενέτειρα σημαντικών ιστορικών προσώπων, μεταξύ των οποίων οι:
-Πυθέας (4ος αι. π.χ.) Έλληνας μηχανικός, γεωγράφος, εξερευνητής. Tο άγαλμά του βρίσκεται σε μία εσοχή της πρόσοψης του Χρηματιστηρίου Αξιών της πόλης, μαζί με εκείνο του Ευθυμένη. H παρουσία τους στο συγκεκριμένο σημείο μόνο τυχαία δεν είναι καθώς οι δύο Έλληνες θαλασσοπόροι από τη Μασσαλία βοήθησαν το άνοιγμα του εμπορίου σε μια πόλη, που κάποτε ήλεγχε μεγάλο μέρος της μεσογειακής οικονομίας. Ο Ευθυμένης ταξίδεψε προς τον Νότο φθάνοντας ως την Σενεγάλη, πιθανόν και την Γκάνα, ενώ ο Πυθέας τράβηξε προς Βορράν.
-Μορίς Μπεζάρ (1927 – 2007) χορογράφος
-Παύλος Μελάς (1870 – 1904) Έλληνας ήρωας μακεδονομάχος
-Ζινεντίν Ζιντάν, διεθνής ποδοσφαιριστής
Το πανέμορφο λιμάνι της αποτελεί το σημείο εκκίνησης κάθε επισκέπτη για την γνωριμία του με την πόλη, απαραίτητες στάσεις της οποίας αποτελούν επίσης η περιοχή Le Panier (το Καλάθι) με τα μνημεία της και τα μαγαζάκια τοπικών προϊόντων, ο διάσημος δρόμος La Canebiere, στο Παλιό Λιμάνι, αλλά και η παραθαλάσσια συνοικία Escale Borely, όπου χτυπά η καρδιά της βραδινής ζωής της πόλης. Τέλος, δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι ο ίδιος ο Εθνικός Ύμνος της Γαλλίας, La Marseillaise -η Μασσαλιώτιδα- πήρε το όνομά του εκ του γεγονότος ότι κατά την επιστροφή του Γαλλικού Στρατού, στη διάρκεια της Γαλλικής Επανάστασης, κάποιοι Μασσαλιώτες εθελοντές άρχισαν να το τραγουδούν στους δρόμους του Παρισιού, οπότε και ονομάστηκε αρχικά «Τραγούδι των Μασσαλιωτών» και αργότερα «Μασσαλιώτιδα».
Η εκτεταμένη ανάπλαση του παραλιακού μετώπου της Μασσαλίας, σε συνδυασμό με την ενίσχυση των πολιτιστικών της υποδομών και όλα αυτά με αφορμή την ανακήρυξή της σε Ευρωπαϊκή Πολιτιστική Πρωτεύουσα το 2013, συνέβαλαν τα μέγιστα στην ανάδειξη του πολυπολιτισμικού χαρακτήρα της, στο πλαίσιο του οποίου συνυπάρχουν αρμονικά -μεταξύ άλλων- η γαλλική και η ελληνική, η αραβική, η αρμένικη, η εβραϊκή, η βορειοαφρικανική και η ιταλική κουλτούρα.
Παραδοσιακά ψαροκάικα αραγμένα στη Μαρίνα της Μασσαλίας, ανάμεσα σε χιλιάδες κότερα και πολυτελή σκάφη.
Ωστόσο, το εμβληματικότερο τοπόσημο της πόλης δεν είναι άλλο από το ναό της Notre Dame de la Gαrde, που δεσπόζει στην πόλη προσφέροντας μια συγκλονιστικά πανοραμική άποψη όλης της περιοχής της Μασσαλίας. Επισκεφθείτε, επίσης, τον Ι.Ν. Κοιμήσεως της Θεοτόκου, την Ελληνική Ορθόδοξη εκκλησία της Μασσαλίας, που ιδρύθηκε το 1834, το εντυπωσιακό Μνημείο Πεσόντων της Γαλλίας στην Βόρεια Αφρική, στην περιοχή Vallon des Auffes, αλλά και τον Σιδηροδρομικό Σταθμό Saint Charles. Ακόμα όμως κι αν δεν διέθετε τίποτα απ’ όλα αυτά, η Μασσαλία δεν θα μπορούσε ποτέ να πάψει να είναι ένας αγαπημένος προορισμός για μας τους Έλληνες! Γιατί η «καρδιά» της Μασσαλίας χτυπά ελληνικά και εδώ ζουν και δραστηριοποιούνται χιλιάδες Έλληνες, που μας κάνουν υπερήφανους με τα επιτεύγματά τους και τον τρόπο με τον οποίο μεταλαμπαδεύουν καθετί ελληνικό στη νέα τους πατρίδα.
Η οικονομία της Μασσαλίας βασίζεται κατά κύριο λόγο στο λιμάνι της, το μεγαλύτερο της Γαλλίας και της Μεσογείου και τρίτο μεγαλύτερο λιμάνι της Ευρώπης, το οποίο συνδέει τη Γαλλία με χώρες της Βόρειας Αφρικής. Στη θέση του Παλιού Λιμανιού, που είχε παρακμάσει λόγω της μεγάλης οικονομικής κρίσης του λαδιού, βρίσκονται σήμερα καφετέριες, εστιατόρια, ξενοδοχεία, μαρίνες και ιχθυοπωλεία.
Το Νέο Λιμάνι, το σημαντικότερο εμπορικό και μεταφορικό κέντρο της Μεσογείου με 100.000.000 τόνους προϊόντων να διακινούνται ετησίως, εισάγει κυρίως πετρέλαιο, φρούτα, λάδι και δέρματα, ενώ εξάγει κρασί, ποτά και τρόφιμα.
Η ηλιόλουστη και πάντοτε γεμάτη κόσμο Quai du Port, η οποία και φιλοξενεί αμέτρητους πάγκους πώλησης αναμνηστικών και τοπικών προϊόντων της πόλης, μεταξύ των οποίων πρωταγωνιστικό ρόλο κατέχουν τα αμέτρητα είδη με βάση την λεβάντα. Τα απέραντα λειβάδια λεβάντας της Προβηγκίας αποτελούν ταυτόχρονα ένα από τα διασημότερα αξιοθέατα της περιοχής, ιδιαίτερα στις αρχές του καλοκαιριού, όταν τα μωβ λουλουδάκια της λεβάντας μεταμορφώνουν το ήδη πανέμορφο τοπίο σε ένα μαγικό πίνακα ζωγραφικής.
Εδώ ακριβώς βρίσκεται και ο ναός του Saint-Ferréol les Augustins, με τις ρίζες της ιστορικής του διαδρομής να φθάνουν πίσω στον 14ο αιώνα.
Το πανέμορφο κτήριο του Δημαρχείου της Μασσαλίας δίπλα στην Μαρίνα, όπου και χτυπά η καρδιά της πόλης.
Η Place Villeneuve Bargemon αποτελεί επέκταση του Δημαρχείου και βρίσκεται στην καρδιά της πόλης, ανάμεσα σε ιστορικά μνημεία και νεώτερα κτήρια. Στο βάθος, το εμβληματικό κτήριο του ξενοδοχείου Intercontinental.
Ήταν το 2005 όταν ο αρχιτέκτονας Franck Hammoutène ανέλαβε ένα διπλό έργο, που περιελάμβανε αφενός τη δημιουργία ενός υπαίθριου δημόσιου χώρου, εντός αστικού περιβάλλοντος, με πλακόστρωτα και κήπους συνολικής έκτασης άνω των 20.000 m², αφετέρου δε την επέκταση του ιστορικού Δημαρχείου της πόλης με τη δημιουργία υπόγειων χώρων λειτουργίας του, κάτω από την πλατεία. Μετά από 20 μήνες και 39 εκατομμύρια ευρώ, το σύνολο της πλατείας Villeneuve Bargemon παραδόθηκε στους πεζούς αποκλείοντας παντελώς την κυκλοφορία αυτοκινήτων, επιτρέποντας όμως τη διοργάνωση πολιτιστικών και άλλων εκδηλώσεων, όπως η υποδοχή του «Pavilion M» κατά τη διάρκεια της Πολιτιστικής Πρωτεύουσας της Ευρώπης, το 2013.
Η ασταμάτητη κίνηση στο μυχό του Vieux Port (Παλαιού Λιμανιού), αντικατοπτρίζεται στο εντυπωσιακό L’ Ombrière, με την υπογραφή του Norman Foster και του αρχιτεκτονικού γραφείου Tangram, που το 2010 κέρδισαν το διαγωνισμό για την ανάπλαση τμημάτων του Vieux Port.
Πρόκειται για μία τεράστια ατσάλινη οροφή-καθρέφτη διαστάσεων 22×48 μέτρα, που αντανακλά κυριολεκτικά οτιδήποτε συμβαίνει στην Quai des Belges (Προκυμαία των Βέλγων), συνέχεια της εξίσου πολυσύχναστης Quai du Port (Προκυμαία του Λιμανιού).
Η πλάκα αυτή, στο κεντρικότερο σημείο της Μαρίνας, πιστοποιεί με τον πλέον επίσημο τρόπο ότι η πόλη ιδρύθηκε από Έλληνες Φωκαείς, που αφίχθησαν στο σημείο αυτό ακριβώς, το 600 π.Χ. Συγκεκριμένα αναφέρει: «Εδώ, γύρω στο 600 π.X., Έλληνες ναυτικοί αποβιβάστηκαν προερχόμενοι από τη Φώκαια, ελληνική πόλη της Μικράς Ασίας. Ίδρυσαν τη Μασσαλία, από την οποία μεταλαμπαδεύτηκε στη Δύση ο πολιτισμός».
Στο μυχό του Παλαιού Λιμανιού κάθε πρωί απλώνεται κι η ολοζώντανη και γραφικότατη ψαραγορά με τη σπαρταριστή πραμάτεια της.
Στη νότια πλευρά του Παλιού Λιμανιού, επί της Quai de Rive Neuve, βρίσκεται και το ενδιαφέρον Μουσείο Σαπουνιού της Μασσαλίας(Le Musée du Savon de Marseille), το οποίο μας ανοίγει τις πόρτες στη διαδρομή του σαπουνιού από την προϊστορία μέχρι σήμερα, χάρη σε τοιχογραφίες, έργα, έγγραφα, αντικείμενα και σπάνια κομμάτια. Το μνημειώδες αυτό κτήριο με τη λευκή πέτρα, το Arsenal, σχεδιάστηκε από τον Colbert κατά το δεύτερο μισό του 17ου αιώνα, για να φιλοξενήσει και να εξοπλίσει τις γαλέρες του Βασιλιά Louis XIV.
O ναός της Notre-Dame de la Garde ή «La Bonne Mère» (η Καλή Μητέρα), παρακολουθεί από την κορυφή του λόφου Garde, που βρίσκεται -ύψους 154 μέτρων-, τους ναυτικούς, τους ψαράδες, αλλά και ολόκληρη την πόλη, προσφέροντας μια ανεπανάληπτη και συγκλονιστικά πανοραμική θέα της ευρύτερης περιοχής. Ο ναός έλαβε τη σημερινή του μορφή τον Ιούνιο του 1864, ευρισκόμενος στη θέση παλαιότερου χώρου λατρείας του 1214.
Ο εντυπωσιακός ναός είναι ορατός από κάθε σημείο της πόλης…
…με το αρχιπέλαγος Frioul, μια ομάδα τεσσάρων νησιών που βρίσκονται περίπου 2 μίλια έξω από την Μασσαλία, να κυριαρχούν στον ορίζοντα. Τα νησιά αυτά καλύπτουν συνολική έκταση περίπου 200 εκταρίων.
Ένα ακόμα φωτογραφικό πορτραίτο της Μασσαλίας…
…για την οποία μπορεί ο επισκέπτης να αποκτήσει μια πολύ καλή γενική γνώση, πριν την «περπατήσει», μελετώντας τους κατατοπιστικούς χάρτες, που βρίσκονται τοποθετημένοι σε καίρια σημεία των εξωτερικών χώρων του ναού. Τόσο στο χάρτη όσο και στη φωτογραφία διακρίνεται το Παλιό Λιμάνι της Μασσαλίας.
Στο εσωτερικό του μεγαλοπρεπούς ναού της Notre Dame de la Garde, όπου κυριαρχούν τα αφιερώματα ναυτικών, καραβάκια σε κάθε μέγεθος και σχήμα, που κρέμονται κυριολεκτικά από παντού.
Το μεγάλο άγαλμα της Παναγίας με το θείο βρέφος, στην κορυφή του καμπαναριού της Notre Dame, κατασκευάστηκε από τον γλύπτη Lequesne σε χαλκό και επενδύθηκε με φύλλο χρυσού στα εργαστήρια Christofle, στο Παρίσι, τοποθετήθηκε δε στη συγκεκριμένη θέση τον Σεπτέμβριο του 1870.
Ο Πύργος Φανάλ (Tour Fanal), του οποίου το όνομα προέρχεται από τον αρχαιοελληνικό φανό, χτίστηκε το 1644 και σηματοδοτούσε την είσοδο στο λιμάνι, κατόπιν αιτήματος των πλοιοκτητών της Μασσαλίας, δεδομένου ότι το ύψος του των 30 μέτρων τον καθιστούσε ικανό να προσφέρει κατόπτευση σε ακτίνα έως και 20 χλμ., γύρω από τον κόλπο της Μασσαλίας.
Σήμερα, το Φρούριο Saint Jean -μέρος του οποίου είναι και ο Πύργος Fanal- αποτελεί αναπόσπαστο μέρος του ΜuCEM, του εμβληματικού Μουσείου Ευρωπαϊκών και Μεσογειακών Πολιτισμών, με τα δύο αυτά τοπόσημα της Μασσαλίας να συνδέονται μεταξύ τους μέσω μιας εναέριας πεζογέφυρας, μήκους 135 μέτρων, η οποία διακρίνεται καθαρά και στις φωτογραφίες. Σε πρώτο πλάνο το επίσης εντυπωσιακό Cosquer Méditerranée, ο νέος πολιτιστικός χώρος της Μασσαλίας, που άνοιξε τις πύλες του στο κοινό τον Ιούνιο του 2022, στη Villa Méditerranée, ακριβώς δίπλα στο MuCEM.
Aπέναντι από το σύμπλεγμα αυτό βρίσκεται το Μusée Regards de Provence, το οποίο περιλαμβάνει συλλογές με πίνακες, γλυπτά, φωτογραφίες και σχέδια, που σχετίζονται με τη Μασσαλία, την Προβηγκία και τη Μεσόγειο, από τον 18ο αιώνα έως σήμερα. Το Μουσείο προσφέρει πανοραμική θέα στο λιμάνι της La Joliette, στο Φρούριο Saint Jean, στο MuCEM και στη Villa Cosquer Méditerranée, ενώ παράλληλα βρίσκεται…
…στη σκιά του ρωμαιοκαθολικού Καθεδρικού ναού της Μασσαλίας -Cathédrale Sainte Marie Majeure de Marseille ή Cathédrale de la Major- έδρα της Αρχιεπισκοπής Μασσαλίας, ο θεμέλιος λίθος του οποίου τέθηκε από τον ίδιο τον αυτοκράτορα Ναπολέοντα Γ΄, το 1852. Ολοκληρώθηκε το 1896, είναι διατηρητέο μνημείο από το 1906, βρίσκεται στη θέση που χρησιμοποιήθηκε για τους καθεδρικούς ναούς της Μασσαλίας ήδη από τον 5ο αιώνα και με χωρητικότητα 3.000 θέσεων, αποτελεί έναν από τους μεγαλύτερους καθεδρικούς ναούς στη Γαλλία.
Για να επανέλθουμε όμως στο Cosquer Méditerranée, πρέπει να τονίσουμε ότι εδώ στεγάζεται ένα αντίγραφο του σπηλαίου Cosquer, το οποίο ανακαλύφθηκε το 1985 στους κολπίσκους της Μασσαλίας, από τον δύτη Henri Cosquer, προς τιμήν του οποίου και ονοματοδοτήθηκε, με το σκάφος του να αποτελεί το πρώτο έκθεμα που υποδέχεται τους αναρίθμητους επισκέπτες.
Εισερχόμενοι, ωστόσο, δεν μπορούμε να μην ρίξουμε μια ακόμα ματιά στο γειτονικό MuCEM, το οποίο εγκαινιάστηκε στις 7 Ιουνίου 2013, χρονιά κατά την οποία η Μασσαλία υπήρξε Πολιτιστική Πρωτεύουσα της Ευρώπης. Το Mουσείο είναι αφιερωμένο στους Eυρωπαϊκούς και Mεσογειακούς πολιτισμούς, με τη μόνιμη συλλογή του να χαρτογραφεί την ιστορική και πολιτιστική αλληλογονιμοποίηση στη λεκάνη της Μεσογείου.
Δεδομένου ότι η τοποθεσία του σπηλαίου Cosquer είναι σχεδόν απρόσιτη, καθώς η είσοδός του βρίσκεται 37 μέτρα κάτω από τη θάλασσα και είναι προσβάσιμη μόνο σε έμπειρους δύτες, η αναπαράσταση αυτή αποτελούσε μονόδρομο για την προβολή του.
Το σπήλαιο ανήκει στην Ανώτερη Παλαιολιθική περίοδο της προϊστορίας, που αναπτύχθηκε στην Ευρώπη με την άφιξη των πρώτων Homo Sapiens, σχεδόν 45.000 χρόνια πριν. Τα μέρη που αναπαράχθηκαν βασίστηκαν σε τρισδιάστατα δεδομένα, που ελήφθησαν με σάρωση λέιζερ, έχουν δε ανακατασκευαστεί όσο το δυνατόν πιο πιστά από το ψηφιακό αρχείο του σπηλαίου, το οποίο αποτελείται από σχεδόν 3,5 δισεκατομμύρια σημεία.
Εντυπωσιακοί και οι λοιποί εκθεσιακοί χώροι του Cosquer Méditerranée, μέσα από τα εκθέματα των οποίων καλούμαστε να φανταστούμε τον εαυτό μας να βαδίζει στα χνάρια των προγόνων μας, θαυμάζοντας την τέχνη και τη δημιουργικότητά τους, αλλά και τα πανέμορφα πλάσματα με τα οποία συνυπήρχαν.
Άπλετη και η θέα προς την δυτική πλευρά της Μασσαλίας και τον Φάρο Sainte Marie, μέσα από τις τεράστιες τζαμαρίες.
Το επιβλητικό Palais de la Bourse είναι το πρώτο κτήριο που ανεγέρθηκε από τη Δεύτερη Αυτοκρατορία, όπως ονομάζεται η περίοδος 1852-70 της γαλλικής ιστορίας, υπό τον Ναπολέοντα Γ΄. Σχεδιάστηκε από τον αρχιτέκτονα Pascal Coste και αποτέλεσε την αφετηρία του μεγάλου κύματος κατασκευής δημοσίων κτηρίων στη Μασσαλία, στα μέσα του 19ου αιώνα. Σήμερα, στεγάζει τα κεντρικά γραφεία του Εμπορικού και Βιομηχανικού Επιμελητηρίου Marseille-Provence.
Ακριβώς απέναντι η πλατεία Général de Gaulle, που πήρε το όνομά της το 1970, αμέσως μετά το θάνατο του Στρατηγού de Gaulle, ενώ στο παρελθόν έχει λάβει πολλά και διαφορετικά ονόματα, ανάλογα με τη χρήση της ή την ιστορία της πόλης και της Γαλλίας. Αποκαταστάθηκε πλήρως το 2021, μετά την πεζοδρόμηση μέρους της διάσημης Le Canebière, που ξεκινά από το Παλιό Λιμάνι. Στη φωτογραφία η Place Général de Gaulle και το carousel της, όπως φαίνονται μέσα από το «Μ», το σήμα κατατεθέν της πόλης.
Το τέρμα της Canebière σηματοδοτείται από τον χαρακτηριστικό ναό του Saint Vincent de Paul, στη συνοικία Réformés, που έχει το παρατσούκλι Εκκλησία των Μεταρρυθμισμένων, λόγω του ότι βρίσκεται στη θέση ενός παλιού παρεκκλησίου των Μεταρρυθμισμένων Αυγουστίνων. Ένα τεράστιο τριετές έργο ξεκίνησε το 2019, προκειμένου να αποκατασταθεί όλη η λαμπρότητα και η λευκότητα αυτού του εμβληματικού κτηρίου, που σχεδόν καταστράφηκε τη δεκαετία του 1980 και το οποίο είναι τόσο ψηλό όσο και η Παναγία των Παρισίων!
Λίγο βορειοδυτικότερα από εδώ βρίσκεται ένα από τα σημαντικότερα αξιοθέατα της Μασσαλίας, το Palais Longchamp, ένα πραγματικό αρχιτεκτονικό επίτευγμα, που περιβάλλεται από ένα καταπράσινο πάρκο.
Το ιστορικό αυτό μνημείο κατασκευάστηκε προκειμένου να φέρει νερό στην πόλη, λόγω της λειψυδρίας που σημειώθηκε το 1835, όταν μία επιδημία χολέρας έπληξε την πόλη.
Μετά από αυτή την τραγωδία, ο αρχιτέκτονας Franz Mayor de Montricher επιλέχθηκε να υλοποιήσει την κατασκευή ενός καναλιού μήκους 85 χιλιομέτρων και να φέρει νερό από τον ποταμό Durance στη Μασσαλία. Μετά από 10 χρόνια σκληρής δουλειάς κατασκευάστηκαν 18 γέφυρες υδραγωγείων και ο αρχιτέκτονας Henry Espérandieu -που οικοδόμησε και τη Βασιλική της Notre Dame- δημιούργησε το εντυπωσιακό αυτό Μνημείο…
…αμέσως μετά τα εγκαίνια του οποίου, το 1869, προσκλήθηκαν επιφανείς γλύπτες για να διακοσμήσουν το Palais Longchamp με τα έργα τους. Γλυπτά λιονταριών και τίγρεων δια χειρός του γλύπτη ζώων Antoine Louis Bayre κοσμούν την είσοδο, ενώ ένα υπέροχο και επιβλητικό σιντριβάνι στο κέντρο, που δημιουργήθηκε από τον Jules Cavelier, συμβολίζει την άφιξη του νερού του ποταμού Durance.
Το Palais Longchamp κρύβει πίσω από τη μαγευτική του πρόσοψη ένα εκτεταμένο πάρκο πολύ δημοφιλές στους κατοίκους της Μασσαλίας. Εδώ, φιλοξενούνταν παλαιότερα και Ζωολογικός Κήπος, τα απομεινάρια του οποίου φαίνονται ακόμη και σήμερα.
Το Μουσείο Grobet-Labadié, ακριβώς απέναντι από το παλάτι Longchamp, φιλοξενεί συλλογές αντικειμένων που ανήκαν σε μία βαθύπλουτη οικογένεια της Μασσαλίας και στεγάζεται στην ιδιωτική έπαυλη που χτίστηκε το 1873, σε σχέδια του αρχιτέκτονα Gabriel Clauzel και για λογαριασμό του Alexandre Labadié (1814-1892), πλούσιου βιομηχάνου, εμπόρου και αξιωματούχου.
Επιστρέφοντας στο κέντρο της πόλης, μπαίνουμε στην La Republique, η οποία στην ουσία ενώνει το Παλιό Λιμάνι με την περιοχή Joliette και το πολυσύχναστο εμπορικό λιμάνι της Μασσαλίας.
Θαυμάζουμε την κλασσική γαλλική αρχιτεκτονική των κτηρίων και τρυπώνοντας στην είσοδο του Passage de Lorette βγαίνουμε ουσιαστικά σε έναν άλλο, καινούριο κόσμο, την συνοικία Le Panier, όπου κατά την αρχαιότητα λειτουργούσε αγορά. Ίσως αυτός είναι και ο λόγος της ονοματοδοσίας της, καθώς panier στα ελληνικά σημαίνει πανέρι, δηλαδή μικρό καλάθι, ενώ και σήμερα θα βρείτε εδώ μαγαζάκια με ντόπια προϊόντα και χειροτεχνήματα, αλλά και πολλά μνημεία.
Η Μονμάρτρη -ή η Πλάκα αν προτιμάτε- της Μασσαλίας είναι τόσο γραφική που περισσότερο δεν γίνεται, με πανέμορφα κτήρια στο χρώμα της τερακότας. Ακολουθώντας το παράδειγμα πολλών αντίστοιχων γειτονιών στις ευρωπαϊκές μεγαλουπόλεις, υπήρξε μεν για πολλά χρόνια κακόφημη για να εξελιχθεί ωστόσο σήμερα σε in στέκι καλλιτεχνών.
Αμέτρητα graffities κοσμούν τους τοίχους των κτηρίων μεταφέροντας τα ποικίλου περιεχομένου, αλλά πάντοτε ενδιαφέροντα, μηνύματά τους στους αμέτρητους περιπατητές των νουάρ σοκακιών της γειτονιάς…
…στα οποία κρύβονται αμέτρητες αντικερί, βιβλιοπωλεία, γκαλερί, καταστήματα με αναμνηστικά είδη, φυσικά και με σαπούνια λεβάντας που σκορπούν το διακριτικό τους άρωμα παντού, χαρακτηρίζοντας -οσφρητικά τουλάχιστον- την περιοχή.
Στα τέλη του 20ού με αρχές του 21ου αιώνα, το Le Panier υποβλήθηκε σε πλήρη ανακαίνιση και αστική ανάπλαση, για να γίνει σήμερα ένας από τους πλέον πολυεπισκέψιμους bohème χώρους στη Μασσαλία!
Mεταξύ πολλών ατελιέ καλλιτεχνών στην παλιά συνοικία της Μασσαλίας Le Panier, ξεχώρισα το «Arterra» των δημιουργών Santons, τα παραδοσιακά ειδώλια από πηλό, των οποίων το αρχικό μέγεθος είναι 7 εκατοστά, όμως πλέον υπάρχουν σε διάφορα μεγέθη. Τα Santons γίνονται ιδιαιτέρως περιζήτητα την περίοδο των Χριστουγέννων, οπότε και χρησιμοποιούνται προκειμένου να διακοσμήσουν το σκηνικό της γέννησης, που στήνεται σε κάθε σπίτι.
Η ποικιλία των Santons είναι εκπληκτική, καθώς αντιπροσωπεύεται με αυτά ένα ολόκληρο παραδοσιακό χωριό της Προβηγκίας και υπάρχει κάθε επάγγελμα που μπορείς να φανταστεί κανείς, συμπεριλαμβανομένων ακόμα και των ανθρώπων του τσίρκου! Εξίσου δημοφιλή με τους παραδοσιακούς θρησκευτικούς χαρακτήρες, είναι και τα συμβολικά πρόσωπα της Προβηγκίας, όπως για παράδειγμα η L’Arlesienne -οι γυναίκες της Arles με τα κομψά τους φορέματα- ή λογοτεχνικά πρόσωπα και καλλιτέχνες της περιοχής.
Στην ιστορική συνοικία Le Panier, με τους στενούς, ανηφορικούς δρόμους της και τις πολύχρωμες τοιχογραφίες, βρίσκεται επίσης η εκκλησία Cathédrale La Major, ενώ γύρω από την πλατεία Place des Pistoles (φωτογραφία) υπάρχουν εστιατόρια που απλώνουν τα τραπεζάκια τους μπροστά στο Centre de la Vieille Charité, ένα πτωχοκομείο του 17ου αιώνα, όπου σήμερα στεγάζονται Μουσεία και ένα Κέντρο Ποίησης.
H πλατεία Lenche, στις παρυφές της περιοχής Le Panier, oφείλεται στην οικογένεια Lenche, κορσικανικής καταγωγής, που εγκαταστάθηκαν στη Μασσαλία και έχτισαν το αρχοντικό τους σε αυτό ακριβώς το σημείο, τον 16ο αιώνα. Εδώ, παρουσιάζονται υπαίθριες θεατρικές -και όχι μόνο-παραστάσεις.
To Μέγαρο της Δικαιοσύνης (Palais de Justice) είναι έργο του αρχιτέκτονα Auguste Martin (1862). Εντυπωσιάζουν η κλασσική πρόσοψή του με αέτωμα και η μεγάλη πλατεία με συντριβάνια και αγάλματα έμπροσθέν του.
Η περίφημη Όπερα της Μασσαλίας εγκαινιάστηκε το 1787 και είναι το δεύτερο μεγάλο θέατρο που χτίστηκε σε επαρχιακή πόλη, μετά από αυτό του Bordeaux. Ωστόσο, από τη φωτιά της 13ης Νοεμβρίου 1919 σώθηκαν μόνο οι εξωτερικές κατασκευές του, οι τοίχοι, η κιονοστοιχία και το περιστύλιο. Ανακατασκευάστηκε υποδειγματικά μεταξύ 1919 – 1924, με εξαιρετική art deco αρχιτεκτονική, από ομάδα αρχιτεκτόνων και καλλιτεχνών.
Η πλατεία Estrangin και το ομώνυμο συντριβάνι, που δημιουργήθηκε το 1890, είναι έργο του Joseph Letz και των André-Joseph και Gaudensi Allar, αντιπροσωπεύει τις 4 ηπείρους και προσφέρθηκε από τον Jean Alexis Estrangin. Στην ίδια πλατεία χτίστηκαν το Hôtel de la Banque de France (1885 έως 1886) και το Hôtel de la Caisse d’Épargne (1904).
Ι.Ν. Κοιμήσεως της Θεοτόκου, η Ελληνική Ορθόδοξη εκκλησία της Μασσαλίας, που ιδρύθηκε το 1834 και αποτελεί τον αρχαιότερο ορθόδοξο ναό ολόκληρης της Γαλλίας.
Ο εντυπωσιακός Σιδηροδρομικός Σταθμός Saint Charles της Μασσαλίας. Άνοιξε τις πύλες του στις 8 Ιανουαρίου 1848, βρίσκεται σκαρφαλωμένος στην κορυφή ενός μικρού λόφου και συνδέεται με το κέντρο της πόλης με μια μνημειώδη σειρά από σκάλες…
…όπως αυτές της φωτογραφίας, που καταλήγουν στη Λεωφόρο Αθηνών (Boulevard d’ Athènes), η οποία με τη σειρά της οδηγεί προς το κέντρο της πόλης. Από το 2001, το υπερσύγχρονο τραίνο TGV μείωσε δραματικά τον χρόνο ταξιδιού μεταξύ Μασσαλίας και Βόρειας Γαλλίας. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα την αύξηση της κυκλοφορίας από 7,1 εκατομμύρια επιβάτες ετησίως το 2000, σε 16,5 εκατομμύρια το 2017, καθιστώντας πλέον τον συγκεκριμένο σταθμό τον ενδέκατο πιο πολυσύχναστο στη Γαλλία.
Στο κέντρο της πολυσύχναστης και γεμάτης εστιατόρια πλατείας Place Thiars, κυριαρχεί το σε σχήμα και χρώμα καραμέλας συντριβάνι αυτό, που βρίσκεται εδώ από το 1978, υπογεγραμμένο από τον Μασσαλό πολεοδόμο και αρχιτέκτονα Yvan-Pierre Gouirand (1934 – 2015). Κάποιοι το αποκαλούν «το Κενό» εξ αιτίας του σχήματος της λεκάνης του, που κάποτε φιλοξενούσε το Μνημείο του Ευθυμένη και του Πυθέα.
Η πλατεία Cours Honoré d’Estienne d’Orves βρίσκεται στο 1ο διαμέρισμα της Μασσαλίας, στην καρδιά της συνοικίας Arsenaux και δίπλα στο Παλιό Λιμάνι, οφείλει δε το όνομά της στον Honoré d’Estienne d’Orves, Γάλλο αξιωματικό του Ναυτικού και ήρωα του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου (1901-1941). Πρόκειται στην πραγματικότητα για πεζόδρομο με ιταλική αύρα, ένα από τα πλέον τουριστικά μέρη στην πόλη, όπου συγκεντρώνονται πάμπολλα μπαρ, εστιατόρια, βιβλιοπωλεία και γκαλερί τέχνης.
Έμβλημα της Cours Estienne d’Orves το άγαλμα του Milo του Κρότωνα, αντίγραφο του διάσημου γλυπτού για το θάνατο του Milo de Crotone από τον Pierre Puget, το 1682, που εκτίθεται στο Μουσείο του Λούβρου από το 1819. Το αντίγραφο προσέφερε στην πόλη του ο γλύπτης Jules Cantini, ενώ ένα ακόμα αντίγραφο, που κατασκευάστηκε το 2013, έχει τοποθετηθεί στην αρχική θέση του γλυπτού, στις Βερσαλλίες.
Από αυτό ακριβώς το σημείο του Παλιού Λιμανιού ξεκινούν oι κρουαζιέρες προς το Αρχιπέλαγος Frioul, η επίσκεψη στο οποίο αποτελεί ευκαιρία να ανακαλύψετε όχι μόνο την τοπική πανίδα και χλωρίδα και μέρος της ιστορίας της πόλης…
…αλλά και να αποκτήσετε μία τελείως διαφορετική οπτική για σημαντικά τοπόσημα της Μασσαλίας, όπως το Vieux-Port, το MuCEM, o Πύργος Fanal και το Φρούριο Saint Jean…
…αλλά βεβαίως και η εντυπωσιακή και ορατή από παντού, όπως έχουμε ήδη πει, Notre Dame de la Garde, που διακρίνεται πίσω από τα ψηλά κτήρια του παραλιακού μετώπου.
Mοναδικές είναι και οι εικόνες του Palais du Pharo, της κομψής «αυτοκρατορικής κατοικίας», που η πόλη προσέφερε στον Ναπολέοντα Γ΄ και η οποία κατασκευάστηκε από τον Lefuel, τον Γάλλο αρχιτέκτονα που επίσης ολοκλήρωσε αργότερα το Λούβρο και το Nouvelles Tuileries. O αυτοκράτορας, ωστόσο, δεν έμεινε ποτέ εδώ και μετά το θάνατό του, το 1873, η σύζυγός του Αυτοκράτειρα Ευγενία παραχώρησε το παλάτι στην πόλη. Στο Πάρκο du Pharo δεσπόζει το Μνημείο των Ηρώων και των Θυμάτων της Θάλασσας (Monument aux Héros et Victimes de la Mer), που διακρίνεται στη φωτογραφία και το οποίο απεικονίζει τρεις ναύτες σε μπρούτζο.
Δεν χρειάζονται παρά λίγα μόνο λεπτά πριν προσεγγίσουμε το Château d’If, το οποίο χτισμένο στις αρχές της Αναγέννησης, υπό τη βασιλεία του François I, στέκεται εδώ με τους πύργους και τις επάλξεις του σε ένα μικρό νησάκι του Αρχιπελάγους Frioul. Πρόκειται για ένα απόρθητο φρούριο και διαβόητη φυλακή, που πλέον αποτελεί ένα από τα πιο δημοφιλή τουριστικά μνημεία της Μασσαλίας.
Τα νησάκια του Αρχιπελάγους Frioul βρίσκονται στο Εθνικό Πάρκο Calanques και αποτελούν μέρος του Ευρωπαϊκού Δικτύου Προστατευόμενων Περιοχών Natura 2000, γεγονός καθόλου τυχαίο, όπως διαπιστώνει κανείς αν επισκεφθεί τις μικρές σαν αγκαλιές αμμουδιές τους, τους πολλούς γοητευτικούς κολπίσκους, τα κρυστάλλινα νερά και τον παραμυθένιο βυθό τους. Στη φωτογραφία το Κάστρο de Pomègues, στο μεγαλύτερο νησί του συμπλέγματος…
…στο λιμάνι του οποίου και εισερχόμαστε…
…την ίδια στιγμή που η θαλάσσια αυτή γειτονιά, με φόντο τη Μασσαλία, παρουσιάζει μια τεράστια κινητικότητα πλεούμενων, πτηνών και ανθρώπων, που την επισκέπτονται φανατικά. Στο βάθος δεξιά η πανταχού παρούσα Notre Dame de la Garde.
Τοποθετημένο ανάμεσα σε δύο τμήματα του κεντρικού νησιού του Αρχιπελάγους, τα Pomègues και Ratonneau με τα ομώνυμα Κάστρα τους, το λιμάνι του Frioul, ένα πρώην ρωμαϊκό αγκυροβόλιο, μετατράπηκε σε πραγματικό λιμάνι χάρη στην κατασκευή του αναχώματος Berry, που παράλληλα συνέδεσε τα δύο αυτά νησάκια.
Τα Îles du Frioul αποτελούν έναν άλλο τρόπο για να γνωρίσει κάποιος τη Μασσαλία. Τα τέσσερα νησάκια -Pomègue, Ratonneau, Tiboulen και If- με θέα τη Μασσαλία, χάρη στο ξηρό κλίμα τους έχουν προικιστεί με μία σπάνια, μερικές φορές δε και ενδημική χλωρίδα.
Η πανίδα του νησιού αποτελείται από θαλάσσια πτηνά, όπως ο κιτρινόποδος γλάρος, που οι ντόπιοι αποκαλούν και «gabian». Τα νησιά ανήκουν στην πόλη της Μασσαλίας από το 1971, το λιμάνι-χωριό Frioul επεκτάθηκε και φθάνει σήμερα να σημειώνει έως και 700 ελλιμενισμούς, ενώ υπάρχουν επίσης αρκετά εστιατόρια, bar και καταστήματα, για την εξυπηρέτηση των αναγκών των εκατοντάδων επισκεπτών.
O μικρός οικισμός βρίσκεται ουσιαστικά στο νησάκι Ratonneau, μήκους 2,7 χιλιομέτρων, κατάλληλο προς εξερεύνηση με τα πόδια, με ποδήλατο ή με ένα μικρό τραινάκι, μόνο το καλοκαίρι. Περίπου 100 κάτοικοι ζουν μόνιμα στο νησί, αψηφώντας τις δυσμενείς καιρικές συνθήκες, που πολλές φορές αντιμετωπίζει το πλοίο μεταφέρoντάς τους στο κέντρο της Μασσαλίας. Την καλοκαιρινή περίοδο πραγματοποιούνται και νυχτερινά δρομολόγια.
Πανοραμική άποψη του λιμανιού Frioul, που σήμερα αποτελεί ένα σημαντικό καταφύγιο για τις θαλαμηγούς και όλα τα σκάφη που επιθυμούν να επισκεφθούν τα νησάκια, τα οποία κάθε Άνοιξη ενδύονται τον πολύχρωμο λουλουδένιο μανδύα τους, προσφέροντας στους επισκέπτες τους εικόνες μοναδικής ομορφιάς. Σε πρώτο πλάνο το ανάχωμα Berry, που συνδέει τα νησάκια Pomègues (δεξιά) και Ratonneau (αριστερά).
Ένα ακόμα όμορφο φωτογραφικό ενσταντανέ, από το Port Frioul.
Στις ιχθυοκαλλιέργειες στο νησί Pomègue εκτρέφονται λαβράκια και τσιπούρες, εμείς ωστόσο δεν χάσαμε την ευκαιρία να δοκιμάσουμε σε τοπική πιτσαρία τη δημοφιλή, γενικότερα στη Μασσαλία, πίτσα με σαρδέλες! Σημαντική λεπτομέρεια, η πίτσα μας είναι χωρισμένη σε δύο ημικύκλια, προκειμένου ο καθένας να γευθεί αυτό ακριβώς που επιθυμεί, χωρίς συμβιβασμούς.
Αναχωρούμε θαυμάζοντας για μία ακόμα φορά το Κάστρο If (αριστερά), αυτό το εξαιρετικό στρατιωτικό αρχιτεκτονικό σύνολο, που χαρακτηρίστηκε ως ιστορικό μνημείο στις 7 Ιουλίου 1926. Και να μην ξεχνάμε ότι εδώ βρισκόταν φυλακισμένος ο κόμης Μοντεκρίστο, στην ομώνυμη νουβέλα που έγραψε το 1844 ο Αλέξανδρος Δουμάς!
Κατά την επιστροφή μας στη Μασσαλία έχουμε την ευκαιρία να ξαναπολαύσουμε το θέαμα του Φρουρίου Saint-Jean, το οποίο καθ’ όλη τη διάρκεια του 19ου, αλλά και στις αρχές του 20ού αιώνα, βρισκόταν στην κατοχή του Γαλλικού Στρατού, λειτουργώντας ως στρατώνας και σταθμός εκκαθάρισης για τον Στρατό της Αφρικής. Κατά τη διάρκεια των ετών που η Γαλλική Λεγεώνα των Ξένων είχε ως Βάση κυρίως τη Βόρεια Αφρική (1830 – 1962), το Φρούριο υπήρξε το τελευταίο σημείο στάσης για τους νεοσυλλέκτους της Λεγεώνας, που προορίζονταν για βασική εκπαίδευση στην Αλγερία.
Μία ακόμα καρτποσταλική εικόνα του Φρουρίου Saint Jean και της εναέριας πεζογέφυρας που το συνδέει με το MuCEM (αριστερά).
Μνημείο Πεσόντων υπέρ της Γαλλίας στη Βόρεια Αφρική. Βρίσκεται στην περιοχή Vallon des Αuffes, στο μικρό παραδοσιακό λιμανάκι των ψαράδων, εκεί όπου ο μεσογειακός χαρακτήρας της γοητευτικής πόλης είναι ολοφάνερος σε κάθε μας βήμα!
Η τοξωτή γέφυρα από οπλισμένο σκυρόδεμα σχηματίζει τρεις ημικυκλικές καμάρες ύψους 17 μέτρων…
…και φιλοξενεί στις δύο πλευρές της περίπου πενήντα καμπίνες ψαράδων για μικρά παραδοσιακά ψαροκάικα, συμπεριλαμβανομένων και κάποιων βαρκών pointus, τις παλιές μικρές ψαρόβαρκες, που αποτελούν πλέον μέρος της τοπικής κληρονομιάς, διατηρούνται δε με αγάπη και παραδοσιακή τεχνογνωσία.
Ηλιοβασίλεμα στην περιοχή Les Goudes, στο ανατολικότερο άκρο της Μασσαλίας, στο λιμανάκι Callelongue, το κοντινότερο στην πόλη από τα εντυπωσιακής φυσικής ομορφιάς μεσογειακά φιόρδ Calanques, μικροσκοπικές παραλίες με άγρια βράχια και κατάφυτα μονοπάτια που τις περικυκλώνουν.
Το L’Estaque είναι μια περιοχή του 16ου διαμερίσματος της Μασσαλίας, στα ΒΔ της πόλης. Ένα πρώην απομονωμένο χωριουδάκι ψαράδων και κατασκευαστών πλακιδίων και κεραμιδιών, μεταλλάχθηκε στα τέλη του 19ου αιώνα από ένα χωριό εργατών σε ένα παραθαλάσσιο θέρετρο. Μεταξύ 1870 και 1914, τα τοπία του αποτέλεσαν πηγή έμπνευσης για διάσημους ζωγράφους, όπως ο Paul Cézanne, ο Georges Braque ή ο Auguste Renoir. Τη δεκαετία του 1940, η βιομηχανική οικονομία κατέρρευσε και το L’Estaque δεν έμεινε ανεπηρρέαστο από την οικονομική κρίση, ενώ σήμερα αποτελεί μια κατοικημένη περιοχή περίπου 6.000 κατοίκων, φημισμένη για τη μοναδική ατμόσφαιρα χωριού που αποπνέει.
Eδώ, στο Λιμανάκι των Ψαράδων, γίνονται μαθήματα, αλλά και αγώνες Joute, ενός αθλήματος ιδιαιτέρως αγαπητού κυρίως στη Γαλλία και επίσης στην Ελβετία και τη Γερμανία, κατά τη διάρκεια του οποίου οι αντίπαλοι, που φέρουν λόγχη και προστατεύονται μόνο από ασπίδα, στέκονται σε μια ξύλινη πλατφόρμα στην πρύμνη του σκάφους, το οποίο ωθείται από κωπηλάτες ή, σε ορισμένες περιπτώσεις, μπορεί να χρησιμοποιηθεί κινητήρας. Στόχος των παικτών είναι να στείλουν τον αντίπαλό τους στο νερό, χρησιμοποιώντας την λόγχη τους, διατηρώντας ταυτόχρονα την ισορροπία τους στην πλατφόρμα (διακρίνεται στο πίσω μέρος των σκαφών). Οι ακριβείς κανόνες του αθλήματος διαφέρουν από περιοχή σε περιοχή και από χώρα σε χώρα.
Εδώ είδαμε να παίζεται και το pétanque, που το συναντάμε πολύ τακτικά στη Γαλλία -πολλές φορές με την ονομασία boules-, το οποίο παίζεται σε ανοιχτό και σχετικά επίπεδο χώρο (π.χ. πάρκο) από 2 ομάδες του ενός, δύο ή τριών ατόμων. Στα μονά και διπλά παιχνίδια κάθε παίκτης έχει 3 μεταλλικές μπάλες, ενώ στο τριπλό κάθε παίκτης χρησιμοποιεί μόνο 2 μπάλες. Είναι ένα παιχνίδι που απαιτεί αρκετή δεξιοτεχνία -κάτι που δεν φαίνεται στην αρχή, όταν κάποιος απλά παρατηρεί τους άλλους να παίζουν-, αλλά και φαντασία.
Bρισκόμαστε στην κορυφή του νέου κινηματογράφου Artplex Canebière, όπου φιλοξενείται το πανοραμικής θέας εστιατόριο «Les Réformés«, στην καρδιά της συνοικίας Réformés -απ’ όπου και ονοματοδοτείται-, αλλά και της πιο όμορφης λεωφόρου της Μασσαλίας, της La Canebiere. Με προσεγμένη vintage διακόσμηση και γεύσεις που το επίπεδό τους ξεπερνά ακόμα και το ύψος του χώρου, το «Les Réformés» αναδεικνύει τις τοπικές πρώτες ύλες, ενώ κάθε εβδομάδα το menu αλλάζει ανάλογα με τις αφίξεις και τις ανακαλύψεις προϊόντων.
Tο 1980, εδώ, στην καρδιά της Μασσαλίας και σε απόσταση αναπνοής από το Παλιό Λιμάνι, δημιουργήθηκε το εστιατόριο «Les Arcenaulx» από τις αδελφές Jeanne και Simone Laffitte, οι οποίες ακατάπαυστα έκτοτε συνεχίζουν να βελτιώνουν τον υπέροχο αυτό χώρο. Ο συνδυασμός μιας βιβλιοθήκης και ενός κελαριού ήταν το «τρελό» όνειρο της Jeanne, που έγινε πραγματικότητα χάρη στην αδελφή της Simone, με παλιά και μοντέρνα βιβλία, αλλά και μπουκάλια κρασιού, να έχουν βρει τη θέση τους στα ράφια ενός από τα πιο ασυνήθιστα εστιατόρια της Μασσαλίας και όχι μόνο. Από την πλευρά του, ο chef Eric Cornilleau, σεβόμενος τις μυρωδιές και τις γεύσεις του Νότου, συνθέτει με μαεστρία μια εποχική κουζίνα, που μοσχοβολά Μεσόγειο, αξιοποιώντας μόνο τα εκλεκτότερα τοπικά προϊόντα της θάλασσας και των περιβολιών της Προβηγκίας.
Με ανυπέρβλητη θέα στη θάλασσα, το εστιατόριο Μiramar βρίσκεται σε ιδανική τοποθεσία στο Vieux Port της Μασσαλίας και έχει καταστεί hot spot της γαστρονομίας στην πόλη. Εδώ, απολαμβάνει κανείς μόνο ολόφρεσκα προϊόντα και τις δημιουργίες του chef, o οποίος επιλέγει νέες γεύσεις με διάφορες μεσογειακές επιρροές, καθώς και πιάτα από την Προβηγκία και τοπικές σπιτικές συνταγές. Είναι όμως η μπουγιαμπέσσα του, η «αληθινή bouillabaisse» αυτή που κυρίως προσελκύει καθημερινά τους δεκάδες φανατικούς πελάτες, καθώς η συνταγή έχει παραμείνει αναλλοίωτη στο πέρασμα του χρόνου. Το δείπνο αποτελεί πραγματική ιεροτελεστία, που -για εμάς τουλάχιστον- διήρκεσε περισσότερες από 3,5 ώρες!
Η Μασσαλία είναι συγκλονιστικά όμορφη κάθε ώρα της ημέρας και κάθε εποχή του χρόνου.
Για περισσότερες πληροφορίες σχετικά με την πανέμορφη Μασσαλία επισκεφθείτε το site του Γραφείου Τουρισμού της πόλης και βεβαίως το εξειδικευμένο site για ολόκληρη τη Γαλλία Explore France, Φορείς τους οποίους θερμά ευχαριστούμε για τη μοναδική φιλοξενία μας στην πόλη.
LIVE to TRAVEL and TASTE 
Σχολιάστε