Σαν ουτοπία και ψευδαίσθηση φαντάζει στα μάτια του ανυποψίαστου ταξιδιώτη ο παραδοσιακός οικισμός της «αρχόντισσας» Σύμης, στα Δωδεκάνησα. Καθώς το πλοίο εισέρχεται στο λιμάνι της, δυσκολεύεσαι να πιστέψεις πως τούτος ο κυβιστικής τεχνοτροπίας πίνακας των χρωματιστών σπιτιών, που διαγράφονται στο φόντο του γκρίζου βράχου, είναι όντως αληθινός. Δυσκολεύεσαι να πιστέψεις πως μπορεί να υπήρξε τέτοια ευτυχής σύμπραξη μεταξύ φυσικού και ανθρωπογενούς περιβάλλοντος, ώστε να γεννηθεί ένας από τους ομορφότερους και μεγαλύτερους νεοκλασσικούς οικισμούς της χώρας μας. Δυόμιση χιλιάδες πολύχρωμα δίπατα και τρίπατα σπίτια αποτελούν τις ψηφίδες ενός γιγαντιαίου παζλ, του οποίου η ομορφιά μας ενθουσιάζει σαν μικρά παιδιά, που ανακάλυψαν ένα καλά κρυμμένο, καινούριο παιχνίδι! Δεν είναι διόλου τυχαίο, λοιπόν, το γεγονός ότι η παράδοση θεωρεί τούτο τον πανέμορφο τόπο ως γενέτειρα των τριών Χαρίτων.

Στην αρχαιότητα ήταν γνωστή ως Καρική, Αίγλη και Μεταποντίς, ενώ το σημερινό της όνομα έλαβε από τη νύμφη Σύμη, η οποία ζευγάρωσε με το θεό Ποσειδώνα και έφερε στον κόσμο τον Χθόνιο, αρχηγό των πρώτων κατοίκων του νησιού. Αναφορά στη Σύμη γίνεται και στην Ιλιάδα του Ομήρου, όπου πιστοποιείται ότι ο βασιλιάς του νησιού Νηρέας οδήγησε στην Τροία τρία πλοία, ενώ η πορεία της συνεχίστηκε στα αρχαία και βυζαντινά χρόνια οπότε και κτίστηκε το Κάστρο, το οποίο ανακατασκεύασαν οι Ιωαννίτες Ιππότες, όταν το 1309 κατέλαβαν τη Σύμη. Ταυτόχρονα το νησί άρχισε να αναπτύσσεται χάρη στη ναυτιλία, τη ναυπηγική και τη σπογγαλιεία. Αρχοντικά σπίτια, εκκλησίες και σχολεία έκαναν την εμφάνισή τους, οι τέχνες και τα γράμματα άνθισαν, ο οικισμός του νησιού εξαπλώθηκε πέρα από τα όρια του Κάστρου.

Η ευμάρεια αυτή έδωσε τη δυνατότητα στους Συμιακούς, αφενός μεν να προσφέρουν πλούσια δώρα στο Σουλτάνο και να αποκτήσουν σημαντικά προνόμια όταν το νησί κατακτήθηκε από τους Τούρκους (1522), αφετέρου δε να υποστηρίξουν την Επανάσταση τόσο με χρήματα όσο και με συμμετοχή στις μάχες. Το 1832 το νησί ξαναβρέθηκε υπό τον τουρκικό ζυγό, ενώ η ιταλική κατοχή, το 1912, σηματοδότησε την έναρξη περιόδου φτώχειας και μαζικής μετανάστευσης, εξαιτίας κυρίως της μείωσης της σπογγαλιείας, αλλά και του Β’ Παγκοσμίου πολέμου. Άγγλοι και Γερμανοί εναλλάχθηκαν μετά το 1943 στην κυριαρχία του νησιού, το οποίο ύστερα από πολλές περιπέτειες -με σημαντικότερη την ανατίναξη του Κάστρου του, τον Σεπτέμβριο του 1944- ενσωματώθηκε στην Ελλάδα το 1948, με το πρωτόκολλο ενσωμάτωσης που υπεγράφη στη Σύμη και αφορούσε όλα τα Δωδεκάνησα.

Ο βαθύς θαλάσσιος διαμελισμός της Σύμης και το πολυπληθές πολύνησο που την περιβάλλει (τρεις συστάδες νησίδων), δημιουργούν ούτως ή άλλως μια πρώτη παραμυθένια εικόνα στον επισκέπτη, που προσεγγίζει το νησί δια θαλάσσης. Εικόνα που κυριολεκτικά απογειώνεται όταν αντικρύσει τα υπέροχα αρχοντικά λουσμένα στο φως, να αντανακλούν τα θαυμάσια χρώματά τους στα νερά του λιμανιού. Τα δίπατα και τρίπατα νεοκλασσικά σπίτια της Σύμης συγκαταλέγονται στα ομορφότερα δείγματα λαϊκής νησιωτικής αρχιτεκτονικής, που μαζί με πλήθος εκκλησιών και κατακλύζουν τα στενά, δαιδαλώδη δρομάκια του άριστα διατηρημένου, γραφικού οικισμού.

Η πρωτεύουσα του νησιού αποτελείται από τον Γιαλό -το λιμάνι- και την Άνω Σύμη -το Χωριό. Οι δύο οικισμοί συνδέονται με την Καλή Στράτα, έναν συναρπαστικά όμορφο δρόμο, με εκατοντάδες σκαλιά, που καθώς τα ανεβαίνεις δεν μπορείς να μην σκεφτείς, πως και τα ίδια τα σπίτια, έτσι όπως αναπτύσσονται κλιμακωτά από το λιμάνι προς τους λόφους, σίγουρα θα χρησίμευαν ως σκαλοπάτια στα βήματα κάποιου μυθικού γίγαντα. Ο οικισμός απλώνεται στους λόφους κατά γειτονιές, που ενωμένες μεταξύ τους αποτελούν ένα ομοιόμορφο τεθλασμένο επίπεδο. Η περιοχή που βρίσκεται το Δημαρχείο ονομάζεται Μαυροβούνι, ενώ στην ευρύτερη περιοχή αναπτύσσονται οι συνοικίες Χαράνι, Κάμπος, Κουλουντρί, Πιτίνι, Καλή, Πάνω Χωριό. Στους πρόποδες της Βίγλας, του ψηλότερου βουνού της Σύμης (617 μ.), βρίσκονται μεταξύ άλλων οι συνοικίες Σταυρός, Καταρράκτης και Αγία Τριάδα.

Ο οικισμός στο σύνολο του έχει χαρακτηριστεί διατηρητέος και αυτό μας δίνει τη βεβαιότητα ότι και οι επερχόμενες γενεές ντόπιων και επισκεπτών, θα έχουν την ευκαιρία να θαυμάσουν τα μοναδικά σπίτια του, αρχοντικά ή μη, με τις δίρριχτες κεραμοσκεπές τους και τα ζεστά χρώματα του εξωτερικού τους κελύφους. Στο εσωτερικό τους εντυπωσιάζει ο πλούσιος ξυλόγλυπτος διάκοσμος, ενώ χαρακτηριστική αρχιτεκτονική λεπτομέρεια αποτελεί το «μάτι του βοδιού», δηλαδή το στρογγυλό παραθυράκι στη μετώπη του σπιτιού, κάτω από τη δίρριχτη στέγη, ένας τρόπος εξαερισμού του 19ου αιώνα. Στο πιο ψηλό σημείο της Άνω Σύμης δεσπόζει το Κάστρο των Ιπποτών, με το έμβλημά τους να κοσμεί την είσοδο. Είναι χτισμένο στη θέση του αρχαίου και βυζαντινού φρουρίου με κομμάτια του τείχους που περιέβαλλε την ακρόπολη, πάνω στο λόφο. Στο εσωτερικό του βρίσκεται η εκκλησία της Παναγίας του Κάστρου, χτισμένη πιθανόν στη θέση ναού της Άκρας Αθηνάς.

Στην Άνω Σύμη αξίζει επίσης να θαυμάσετε τον προϊστορικό τύμβο, το «Ποντικόκαστρο», καθώς και τους ανεμόμυλους, που άλλοτε άλεθαν σιτηρά, ενώ σήμερα κάποιοι απ’ αυτούς χρησιμοποιούνται ως κατοικίες. Στην συνοικία Λιενί, τέλος, πάντα στην Άνω Σύμη, βρίσκεται και το Αρχαιολογικό Μουσείο του νησιού, που στεγάζεται σ’ ένα αναπαλαιωμένο, αρχοντικό οίκημα. Διαθέτει ανώι, κατώι, μαγειρείο, στέρνα και αυλή. Η είσοδος οδηγεί σε βοτσαλωτή αυλή, όπου εκτίθενται αρχαία και παλαιοχριστιανικά γλυπτά, ενώ σε μια μικρότερη εσωτερική αυλή φιλοξενούνται αμφορείς διαφόρων εποχών.

Κατεβαίνουμε τα 500 φαρδιά σκαλοπάτια της Καλής Στράτας και βρισκόμαστε και πάλι εκεί απ’ όπου ξεκινήσαμε, στην Πλατεία της Σκάλας, προκειμένου να ξεκινήσουμε την περιήγησή μας στον πανέμορφο Γιαλό, το λιμάνι του νησιού. Καταφύγιο ψαροκάικων, ιστιοπλοϊκών, ταχύπλοων αλλά και εντυπωσιακών κρουαζιερόπλοιων, έχει στολίδι του μοναδικό τον επιβλητικό, πέτρινο πύργο του Ρολογιού, που δεσπόζει στην περιοχή Μουράγιο από το 1880. Τον κεντρικό δρόμο του Γιαλού κοσμούν επίσης τα κτίρια της Αστυνομίας, του Ταχυδρομείου, αλλά και το οίκημα «Κατερινέτες», όπου υπεγράφη η παράδοση της Δωδεκανήσου στους Συμμάχους (8 Μαΐου 1945).

Με θαυμασμό αντικρίζουμε τα γλυπτά του διάσημου Συμιακού γλύπτη Κώστα Βαλσάμη. Το «Μιχαλάκι» -ο μικρός ψαράς με το καλάμι στο χέρι- και το «Περιστέρι της Ειρήνης», που πίσω του υπάρχει επιγραφή για την 8η Μαΐου 1945, η οποία κοσμείται από λαξευμένη σε βράχο τριήρη. Στον μυχό του λιμανιού, ξεκουραζόμαστε για λίγο στην πλατεία του Κάμπου με το μνημείο των Πεσόντων και συνεχίζουμε για να επισκεφθούμε το Δημοτικό Κατάστημα, το Ναυτικό Μουσείο, αλλά και το Μητροπολιτικό ναό του Άη Γιάννη, με το πέτρινο καμπαναριό και τη θαυμάσια βοτσαλωτή αυλή. Το Ναυτικό Μουσείο φιλοξενεί μικρογραφίες καραβιών, ξυλόγλυπτα ιστιοφόρα (μπρατσέρες, τρεχαντήρες κ.ά.), όργανα και εργαλεία της ναυτικής τέχνης, στολές δυτών, καθώς και όλα τα εξαρτήματα της παραδοσιακής σπογγαλιείας. Εκτίθενται επίσης σφουγγάρια όλων των τύπων, ζωγραφιές από καρνάγιο και πολλές φωτογραφίες. Της προσοχής μας αξίζουν επίσης η εκκλησία του Αγίου Γεωργίου, με ξυλόγλυπτο επιχρυσωμένο τέμπλο, τα λείψανα παλαιοχριστιανικής βασιλικής, αλλά και τα λείψανα απολιθωμένου δάσους στο δρόμο προς την Άνω Σύμη και το Πέδι.

Είναι πια απογευματάκι, η πιο γλυκιά ώρα της Σύμης, καθώς το «μαλακωμένο» φως του ήλιου αναδεικνύει ακόμα περισσότερο τα χρώματα και την αρχοντιά της. Είναι όμως και η πιο κατάλληλη ώρα για περίπατο και μιας και δεν αισθανόμαστε καθόλου κουρασμένοι από την ως τώρα περιήγησή μας, αποφασίζουμε να περπατήσουμε μέχρι το κοντινό στο λιμάνι παραθεριστικό θέρετρο, τον Εμπορειό ή Νημπορειό. Κουρνιασμένος στο μυχό ενός απάνεμου όρμου με βαθυγάλανα νερά ζωντανεύει κάθε καλοκαίρι, μιας και οι μόνιμοι κάτοικοί του είναι ελάχιστοι. Λέγεται ότι στο σημείο αυτό ήταν χτισμένη η αρχαία Μεταποντίδα. Εδώ θα συναντήσουμε και τα «Δώδεκα Σπήλαια», όπως ονομάζουν οι ντόπιοι τους δώδεκα υπόσκαφους θόλους, που κατά τη βυζαντινή εποχή πρέπει να χρησίμευαν ως εργαστήρια ζωγραφικής και γλυπτικής.

Πολύ κοντά στον κεντρικό οικισμό του νησιού, ανατολικά του όμως αυτή τη φορά, βρίσκεται εξάλλου και το Πέδι, μικρό λιμανάκι σε πανέμορφη περιοχή κατάφυτη από αχλαδιές, ελιές, αμυγδαλιές και αμπέλια. Δεν είναι τυχαίο ότι εδώ παραθέριζαν άλλοτε οι πλούσιοι Συμιακοί.

Αν και το νησί είναι διάσπαρτο από εκκλησίες, μοναστήρια και ξωκλήσια -365 λέγεται πως είναι συνολικά- τίποτα δεν μπορεί να συγκριθεί με το μοναστήρι του Άρχοντα Μιχαήλ του Πανορμίτη, του προστάτη του νησιού. Εδώ, στον κλειστό όρμο του Πανορμίτη με το πευκοδάσος, λάμπει ένας φάρος της Ορθοδοξίας, που αποτελεί πόλο έλξης για τους χριστιανούς όλου του κόσμου. Οι μόνιμοι κάτοικοι της περιοχής είναι λίγοι, αλλά η ηρεμία, η ψυχική γαλήνη και η ανάταση που προσφέρει η πανέμορφη αυτή τοποθεσία, την έχουν καταστήσει σημαντικό καλοκαιρινό θέρετρο του νησιού.

Η Μονή του Ταξιάρχη Μιχαήλ του Πανορμίτη δεσπόζει στον κλειστό, αμμουδερό κόλπο, στα νότια του νησιού, τον Πάνορμο, στον οποίο οφείλει και την ονομασία της. Σημείο αναφοράς για ολόκληρη τη Δωδεκάνησο, δεύτερο σημαντικότερο προσκύνημα μετά τη Μονή του Θεολόγου στην Πάτμο και ένα από τα σημαντικότερα και σε πανελλαδικό επίπεδο. Είναι άγνωστο το πότε ακριβώς ιδρύθηκε, αλλά την ύπαρξή του κατά το 15ο αι. βεβαιώνει ένα χειρόγραφο του 1460. Οι τελευταίες προσθήκες έγιναν το 1783, όπως μαρτυρά μαρμάρινη πλάκα εντοιχισμένη στα δεξιά της εισόδου του καθολικού, το οποίο είναι έργο του ροδίτη αρχιτέκτονα Αναστάση Καρναβά σε ρυθμό μονόκλιτης βασιλικής. Το εσωτερικό της καλύπτεται με βυζαντινές αγιογραφίες, που φιλοτέχνησαν οι ντόπιοι αγιογράφοι Νικήτας και Μιχαήλος Καρακωστής. Άριστης τέχνης είναι το ξυλόγλυπτο τέμπλο, γεμάτο τάματα και αφιερώματα, όπου δεσπόζει η ολόσωμη, ολόχρυση εικόνα του Ταξιάρχη.

Η Μονή διαθέτει δύο Μουσεία, βιβλιοθήκη, ξενώνα που μπορεί να φιλοξενήσει ως 500 άτομα και τρεις παραδοσιακές βιοτεχνίες, ελαιοτριβείο, κηροποιείο και αποστακτήριο τσικουδιάς. Στα Μουσεία φυλάσσονται άμφια, μικρές εικόνες, αντικείμενα αργυροχρυσοχοΐας, καθώς και τάματα που βάζουν σε μπουκάλια οι ναυτικοί και -σ’υμφωνα με την παράδοση- η θάλασσα τα «βγάζει» εδώ. Στη βιβλιοθήκη φυλάσσονται βιβλία και χειρόγραφοι κώδικες των 16ου, 17ου και 18ου αι. Οι καλόγεροι του μοναστηριού κατά το Β’ Παγκόσμιο πόλεμο βοήθησαν σημαντικά Έλληνες και Συμμάχους. Οι θρύλοι και οι παραδόσεις, που κυκλοφορούν από στόμα σε στόμα στο νησί για τον Άγιο, είναι αμέτρητες. Μεταξύ άλλων λέγεται ότι αν κάποιος πιστός ξεχάσει το τάμα του, ο Άγιος βρίσκει τρόπο να το πάρει μόνος του, γι’ αυτό άλλωστε οι Συμιακοί τον αποκαλούν «κλέφτη». Το μεγάλο διήμερο πανηγύρι του Ταξιάρχη, στις 8 Νοεμβρίου, συγκεντρώνει προσκηνυτές απ’ όλα τα Δωδεκάνησα, που μπορεί να φτάσουν τις αρκετές χιλιάδες.

Αναρίθμητες είναι οι εκκλησίες και τα μοναστήρια που βρίσκονται σκορπισμένα σ’ ολόκληρο το νησί, τα περισσότερα  με ασπρόμαυρα βοτσαλωτά δάπεδα και ξυλόγλυπτα ή μαρμάρινα τέμπλα. Ενδεικτικά αναφέρουμε: Προφήτης Ηλίας στην Άνω Σύμη (στην αρχαιότητα ναός του Απόλλωνα), Άγιος Ιωάννης στο Γιαλό (αρχαίος ναός της Ευπλοίας Αφροδίτης), Άγιος Ιωάννης Τσαγκριάς (12ου αι.), Άγιος Προκόπιος (14ου αι.), Αγία Μαρίνα Νεράς (15ου αι.), η Μονή Κοκκιμίδη κ.άλ.

Η καλή μου φίλη Φωτεινή – Χλόη Αττιτή, στο εξαιρετικό βιβλίο της «Γευστικές Συμιακές Αναδρομές» -στο οποίο είχα την τιμή να συμπεριληφθεί η επ’ αυτού βιβλιοκριτική μου- αναφέρει σχετικά τα εξής: «Λέγοντας -αλό οι Συμιακοί εννοούν αυτό που είναι φτιαγμένο με αλάτι ή θαλασσινό νερό (αλς, αλώς). Ανάλογα με το είδος που αλατίζουν δίνουν και τo όνομα: χοχλιό-αλο (με χοχλιούς), φουσκό-αλο (με φούσκες), σπινό-αλο (με σπίνες) κ.λπ.»

Copyright © Katerina Marinaki. All Rights Reserverd.
ΑΠΑΓΟΡΕΥΕΤΑΙ η αναδημοσίευση, η αναπαραγωγή, ολική, μερική ή περιληπτική του περιεχομένου του παρόντος web site με οποιονδήποτε τρόπο, χωρίς προηγούμενη γραπτή άδεια της κατόχου του Κατερίνας Μαρινάκη. Νόμος 2121/1993 και κανόνες Διεθνούς Δικαίου που ισχύουν στην Ελλάδα.